शहरी स्थानिक स्वराज्य संस्थांमध्ये किती स्तर असतात?

शहरी स्थानिक स्वराज्य संस्थांमध्ये 3 स्तर आहेत.

शहरी स्थानिक स्वराज्य संस्थांचे 3 स्तर काय आहेत?

नगर पंचायत, नगर परिषद आणि महानगर पालिका या शहरी स्थानिक स्वराज्य संस्थांचे तीन स्तर आहेत.

भारतातील सर्वात जुनी महानगरपालिका कोणती आहे?

भारतातील सर्वात जुनी महानगरपालिका मद्रास महानगरपालिका (1688) आहे.

शहरी स्थानिक संस्था प्रशासन तुलनात्मक अभ्यास | A Comparative Study of Urban Local Body Governance : MPSC Gazetted Civil Services Exam 2024 अभ्यास साहित्य

Table of Contents

शहरी स्थानिक संस्था प्रशासन तुलनात्मक अभ्यास

MPSC परीक्षेसाठी राज्याशास्त्र विषयाचा अभ्यास करताना शहरी स्थानिक संस्था घटकाला अनन्यसाधारण महत्व आहे. शहरी स्थानिक संस्था घटकाचा अभ्यास परीक्षेच्या दृष्टीने हमखास गुण मिळवून देणारा ठरतो. त्यामुळेच आजच्या लेखात आपण MPSC परीक्षांच्या अभ्यासक्रमातील शहरी स्थानिक संस्था (Urban Local Bodies Administration) या घटकाचा अभ्यास करणार आहोत.

Title	Link	Link
MPSC परीक्षा 2024 – अभ्यास योजना \| MPSC Exam 2024 – Study Plan	अँप लिंक	वेब लिंक

शहरी स्थानिक संस्था प्रशासन- रचना:

शहरी स्थानिक संस्था रचना पुढील तक्त्यात दिलेली आहे. त्याचा तुलनात्मक अभ्यास केल्यास आपल्याला लक्षात ठेवणे सोपे जाईल.

	नगरपंचायत	नगरपरिषद	बृहन्मुंबई वगळून इतर मनपा	बृहन्मुंबई मनपा
निर्वाचित सदस्य	17	17-65	65-175	227
नामनिर्देशित सदस्य	निर्वाचित सदस्यांच्या 10% किंवा 5 यापैकी कमी संख्या	निर्वाचित सदस्यांच्या 10% किंवा 5 यापैकी कमी संख्या	कमाल 5	कमाल 5
कालावधी	5 वर्षे	5 वर्षे	5 वर्षे	5 वर्षे
सदस्य निवडीसाठीचे मतदारसंघ	प्रभाग/ वॉर्ड	प्रभाग/ वॉर्ड	प्रभाग/ वॉर्ड	प्रभाग/ वॉर्ड
एका मतदार संघातून निवडावयाचे सदस्य	1	शक्यतो 2 (कमाल 3)	शक्यतो 4 (किमान 3 व कमाल 5)	1
मतदारसंघ रचना	राज्य निवडणूक आयुक्त	राज्य निवडणूक आयुक्त	राज्य निवडणूक आयुक्त	राज्य निवडणूक आयुक्त
पहिली बैठक कोण बोलवणार?	जिल्हाधिकारी	जिल्हाधिकारी	विभागीय आयुक्त	मनपा आयुक्त
अध्यक्ष निवड	अध्यक्ष थेट मतदारांकडून निवड	अध्यक्ष थेट मतदारांकडून निवड	निर्वाचित सदस्य त्यांच्यापैकी एका सदस्याला महापौर म्हणून निवडतात	निर्वाचित सदस्य त्यांच्यापैकी एका सदस्याला महापौर म्हणून निवडतात
उपाध्यक्ष	उपाध्यक्ष	उपाध्यक्ष	उपमहापौर	उपमहापौर
अध्यक्ष व उपाध्यक्ष यांचा पदावधी	5 वर्ष	5 वर्ष	2 ½ वर्ष	2 ½ वर्ष

शहरी स्थानिक संस्था प्रशासन- अविश्वास ठराव:

शहरी स्थानिक संस्था यांमध्ये अविश्वास ठरावाची पद्धत पुढील तक्त्यात दिलेली आहे. त्याचा तुलनात्मक अभ्यास केल्यास आपल्याला लक्षात ठेवणे सोपे जाईल.

	नगरपंचायत (अध्यक्ष- उपाध्यक्ष)	नगरपरिषद (अध्यक्ष- उपाध्यक्ष)
अविश्वासाच्या ठरावाच्या विशेष सभेकरिता किमान किती सदस्यांनी मागणी करावी लागते?	किमान 1/2	किमान 1/2
विशेष सभेची मागणी कोणाकडे करावी?	जिल्हाधिकारी	जिल्हाधिकारी
किती दिवसाच्या आत सभा बोलावली जाते?	१०	१०
अध्यक्षस्थानी कोण असतात?	जिल्हाधिकारी / त्याने प्राधिकृत केलेला अधिकारी	जिल्हाधिकारी / त्याने प्राधिकृत केलेला अधिकारी
ठराव मंजूरी करिता बहुमत	किमान 3/4	किमान 3/4
कोणत्या कालावधीत अविश्वास ठराव मांडता येत नाही?	निवडी पासून 2 वर्ष आणि अविश्वास ठराव असफल झाल्या पासून 2 वर्षाच्या आत.	निवडी पासून 2 वर्ष आणि अविश्वास ठराव असफल झाल्या पासून 2 वर्षाच्या आत.

शहरी स्थानिक संस्था प्रशासन- बैठकांची प्रक्रिया:

शहरी स्थानिक संस्था यांमध्ये बैठकांची प्रक्रिया पुढील तक्त्यात दिलेली आहे. त्याचा तुलनात्मक अभ्यास केल्यास आपल्याला लक्षात ठेवणे सोपे जाईल.

	नगरपंचायत	नगरपरिषद	बृहन्मुंबई वगळून इतर मनपा	बृहन्मुंबई मनपा
लगतच्या २ सभांमधील कमाल अंतर	प्रत्येक महिन्यात किमान 1 सभा	प्रत्येक महिन्यात किमान 1 सभा	प्रत्येक महिन्यात 20 तारखेपूर्वी किमान 1 सभा	प्रत्येक महिन्यात किमान 1 सभा
पहिली सभा कोण बोलवतात	जिल्हाधिकारी	जिल्हाधिकारी	विभागीय आयुक्त	मनपा आयुक्त
सर्वसाधारण सभेची नोटीस किती दिवस अगोदर द्यावी?	7 दिवस	7 दिवस	7 दिवस	—
विशेष सभेची नोटीस	3 दिवस	3 दिवस	3 दिवस	—
विशेष सभेकरिता किमान सदस्यांची मागणी	1/4 सदस्य	1/4 सदस्य	1/4 सदस्य किंवा स्थायी समितीचे किमान 5 सदस्य	1/6 सदस्य
गणसंख्या	1/3	1/3	1/3	1/5
विशेष सभेची गणसंख्या	1/2	1/2	—	—

सर्व साधारण सभा व विशेष सभा (सर्व संस्थाच्या बाबतीत लागू) :

१) सर्वसाधारण सभेतत्या सभेच्या नोटीस मध्ये नमूद नसलेल्या विषयावर सभेच्या अध्यक्षस्थानी असलेल्या व्यक्तीच्या परवानगीने चर्चा होऊन निर्णय घेतले जातात.

२) विशेष सभेतत्या सभेच्या नोटीस मध्ये नमूद असलेल्या विषयाबाबत चर्चा होऊन निर्णय घेतले जातात. विशेष सभेतत्या सभेच्या नोटीसमध्ये नमूद नसलेल्या विषयावर कामकाज होत नसते.

शहरी स्थानिक संस्था प्रशासन – स्थायी समिती:

शहरी स्थानिक संस्था यांमध्ये स्थायी समितीची रचना खाली दर्शवल्याप्रमाणे आहे. परीक्षेच्या दृष्टीने हे महत्वाचे आहे.

	नगरपंचायत	अ, ब वर्ग नगरपरिषद	क वर्ग नगरपरिषद	बृहन्मुंबई वगळून इतर मनपा	बृहन्मुंबई मनपा
स्थायी समिती रचना	बंधनकारक	बंधनकारक	बंधनकारक	बंधनकारक	बंधनकारक
रचना	नगर पंचायती कडून संख्या निश्चित (परंतू एकूण सदस्य संख्येच्या 1/3 पेक्षा जास्त नसावे)	अध्यक्ष + विषय समिती सभापती (6) + 3 सदस्य = 10 सदस्य	नगर परिषदे कडून संख्या निश्चित (परंतू एकूण सदस्य संख्येच्या 1/3 पेक्षा जास्त नसावे)	16 सदस्य	27 सदस्य
सभापती	नगराध्यक्ष: पदसिद्ध अध्यक्ष	नगराध्यक्ष: पदसिद्ध अध्यक्ष	नगराध्यक्ष: पदसिद्ध अध्यक्ष	सदस्यांमधून निवडतात.	सदस्यांमधून निवडतात.
सदस्यांचा कलावधी	नगर पंचायतीच्या कालावधी इतका	नगर परिषदेच्या कालावधी इतका	नगर परिषदेच्या कालावधी इतका	दरवर्षी निम्मे सदस्य निवृत्त होतात व तेवढेच नवे भरले जातात.	दरवर्षी निम्मे सदस्य निवृत्त होतात व तेवढेच नवे भरले जातात.
अध्यक्षांचा पदावधी	त्यांच्या मुदती समान	त्यांच्या मुदती समान	त्यांच्या मुदती समान	1 वर्ष	1 वर्ष

शहरी स्थानिक संस्था प्रशासन- इतर समित्या:

शहरी स्थानिक संस्था यांमधील इतर समित्या पुढे दिल्या आहेत. परीक्षेला जाताना त्याचा अभ्यास करून गेल्यास त्याचा नक्की फायदा होईल.

अ, ब वर्ग नगरपरिषदमधील समित्या: 8 समित्या

अ) स्थायी समिती (1+7+3) = 11 सदस्य

ब) परिवहन समिती : (परिवहन उपक्रम असल्यास)

क) विषय समित्या: एकूण 6

सार्वजनिक बांधकाम समिती :
शिक्षण, क्रीडा व संस्कृतिक कार्य समिती :
स्वच्छता, वैद्यक व सार्वजनिक आरोग्य समिती :
पाणीपुरवठा व जलनिस्सारण समिती :
नियोजन व विकास समिती :
महिला व बालकल्याण समिती :

क वर्ग नगरपरिषदमधील समित्या:

स्थायी समिती स्थापना करणे बंधनकारक.
विषय समित्यांची स्थापना करणे ऐच्छिक आहे.

बृहनमुंबई वगळता इतर मनपामधील समित्या:

स्थायी समिती (स्थापना बंधनकारक): 16 सदस्य
परिवहन समिती (परिवहन उपक्रम असल्यास): 13 सदस्य
विशेष व तदर्थ समित्या – आवश्यतेनुसार स्थापन करता.

बृहनमुंबई मनपामधील समित्या:

स्थायी समिती (स्थापना बंधनकारक): 27 सदस्य
विशेष समित्या – आवश्यकतेनुसार
प्राथमिक शिक्षण समिती: 26 सदस्य (22+4)
रूग्णालय समिती
सुधारसमिती ( बंधनकारक ): 26 सदस्य
बृहनमुंबई विदयूत पुरवठा व वाहतूक समिती (बंधनकारक): 17 सदस्य

MPSC Gazetted Civil Services Exam 2024 : अभ्यास साहित्य योजना : सामान्य ज्ञान(GS)
तारीख	वेब लिंक	अँप लिंक
31 डिसेंबर 2023	जालियनवाला बाग हत्याकांड	जालियनवाला बाग हत्याकांड
1 जानेवारी 2024	गांधी युग	गांधी युग
3 जानेवारी 2024	रक्ताभिसरण संस्था	रक्ताभिसरण संस्था
5 जानेवारी 2024	प्राकृतिक महाराष्ट्र – कोकण किनारपट्टी	प्राकृतिक महाराष्ट्र – कोकण किनारपट्टी
7 जानेवारी 2024	1857 चा उठाव	1857 चा उठाव
9 जानेवारी 2024	प्राण्यांचे वर्गीकरण -असमपृष्ठरज्जू प्राणी	प्राण्यांचे वर्गीकरण -असमपृष्ठरज्जू प्राणी
11 जानेवारी 2024	राज्यघटना निर्मिती	राज्यघटना निर्मिती
13 जानेवारी 2024	अर्थसंकल्प	अर्थसंकल्प
15 जानेवारी 2024	महाराष्ट्र – स्थान व विस्तार	महाराष्ट्र – स्थान व विस्तार
17 जानेवारी 2024	भारतीय राष्ट्रीय कॉंग्रेसची स्थापना व वाटचाल	भारतीय राष्ट्रीय कॉंग्रेसची स्थापना व वाटचाल
19 जानेवारी 2024	मूलभूत हक्क	मूलभूत हक्क
21 जानेवारी 2024	वैदिक काळ	वैदिक काळ
23 जानेवारी 2024	सामाजिक व धार्मिक सुधारणा चळवळी	सामाजिक व धार्मिक सुधारणा चळवळी
25 जानेवारी 2024	शाश्वत विकास	शाश्वत विकास
27 जानेवारी 2024	महर्षी कर्वे व त्यांचे कार्य	महर्षी कर्वे व त्यांचे कार्य
29 जानेवारी 2024	1942 छोडो भारत चळवळ	1942 छोडो भारत चळवळ
31 जानेवारी 2024	भारतीय रिझर्व्ह बँक	भारतीय रिझर्व्ह बँक

MPSC Gazetted Civil Services Exam 2024 : अभ्यास साहित्य योजना : सामान्य ज्ञान (GS)
तारीख	वेब लिंक	अँप लिंक
1 फेब्रुवारी 2024	भारतीय राज्यघटनेतील महत्त्वाची कलमे	भारतीय राज्यघटनेतील महत्त्वाची कलमे
2 फेब्रुवारी 2024	स्वातंत्र्यापूर्वीची भारतीय अर्थव्यवस्था	स्वातंत्र्यापूर्वीची भारतीय अर्थव्यवस्था
3 फेब्रुवारी 2024	रौलेट कायदा 1919	रौलेट कायदा 1919
4 फेब्रुवारी 2024	गारो जमाती	गारो जमाती
5 फेब्रुवारी 2024	लाला लजपत राय	लाला लजपत राय
6 फेब्रुवारी 2024	भारतीय राज्यघटनेचे कलम 15	भारतीय राज्यघटनेचे कलम 15
7 फेब्रुवारी 2024	भारतातील हरित क्रांती	भारतातील हरित क्रांती
8 फेब्रुवारी 2024	मार्गदर्शक तत्वे	मार्गदर्शक तत्वे
9 फेब्रुवारी 2024	गौतम बुद्ध : जीवन आणि शिकवण	गौतम बुद्ध : जीवन आणि शिकवण
10 फेब्रुवारी 2024	भारतीय नियोजन आयोग आणि NITI आयोग	भारतीय नियोजन आयोग आणि NITI आयोग
11 फेब्रुवारी 2024	भारतीय राज्यघटनेची मूलभूत रचना सिद्धांत	भारतीय राज्यघटनेची मूलभूत रचना सिद्धांत
12 फेब्रुवारी 2024	महागाईचे प्रकार आणि कारणे	महागाईचे प्रकार आणि कारणे
13 फेब्रुवारी 2024	श्वसन संस्था	श्वसन संस्था
14 फेब्रुवारी 2024	अलैंगिक प्रजनन	अलैंगिक प्रजनन
15 फेब्रुवारी 2024	सातवाहन कालखंड	सातवाहन कालखंड
16 फेब्रुवारी 2024	बिरसा मुंडा	बिरसा मुंडा
17 फेब्रुवारी 2024	पंचायतराज समित्या	पंचायतराज समित्या
18 फेब्रुवारी 2024	कोळी,भिल्ल व रामोश्यांचे बंड	कोळी,भिल्ल व रामोश्यांचे बंड
19 फेब्रुवारी 2024	1991 च्या आर्थिक सुधारणा	1991 च्या आर्थिक सुधारणा
20 फेब्रुवारी 2024	जगन्नाथ शंकरशेठ	जगन्नाथ शंकरशेठ
21 फेब्रुवारी 2024	पंडिता रमाबाई	पंडिता रमाबाई
22 फेब्रुवारी 2024	भारतीय राज्यघटनेचे कलम 370	भारतीय राज्यघटनेचे कलम 370
23 फेब्रुवारी 2024	शिक्षणविषयक आयोग व समित्या	शिक्षणविषयक आयोग व समित्या
24 फेब्रुवारी 2024	आम्ल पर्जन्य	आम्ल पर्जन्य
25 फेब्रुवारी 2024	73 वी घटना दुरुस्ती कायदा	73 वी घटना दुरुस्ती कायदा
26 फेब्रुवारी 2024	संयुक्त महाराष्ट्र चळवळ	संयुक्त महाराष्ट्र चळवळ
27 फेब्रुवारी 2024	गोदावरी नदी खोरे	गोदावरी नदी खोरे
28 फेब्रुवारी 2024	सार्वजनिक वित्त	सार्वजनिक वित्त
29 फेब्रुवारी 2024	राज्य लोकसेवा आयोग	राज्य लोकसेवा आयोग

MPSC Gazetted Civil Services Exam 2024 : अभ्यास साहित्य योजना : सामान्य ज्ञान (GS)
तारीख	वेब लिंक	अँप लिंक
1 मार्च 2024	केंद्र – राज्य संबंध	केंद्र – राज्य संबंध
2 मार्च 2024	दिल्ली सल्तनत	दिल्ली सल्तनत
3 मार्च 2024	राष्ट्रीय उत्पन्न	राष्ट्रीय उत्पन्न
4 मार्च 2024	भाऊ दाजी लाड व बाळशास्त्री जांभेकर	भाऊ दाजी लाड व बाळशास्त्री जांभेकर
5 मार्च 2024	भारतातील सहकारी संस्था	भारतातील सहकारी संस्था
6 मार्च 2024	बंगालची फाळणी	बंगालची फाळणी
7 मार्च 2024	डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर	डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर
8 मार्च 2024	मोपला बंड	मोपला बंड
9 मार्च 2024	42 वी घटना दुरुस्ती कायदा 1976	42 वी घटना दुरुस्ती कायदा 1976
10 मार्च 2024	भारतातील खनिज संसाधने	भारतातील खनिज संसाधने
11 मार्च 2024	गोपाळ हरी देशमुख व महादेव गोविंद रानडे	गोपाळ हरी देशमुख व महादेव गोविंद रानडे
12 मार्च 2024	मानवी शरीर : अस्थिसंस्था	मानवी शरीर : अस्थिसंस्था
13 मार्च 2024	मॉन्टेगु-चेम्सफोर्ड सुधारणा 1919	मॉन्टेगु-चेम्सफोर्ड सुधारणा 1919
14 मार्च 2024	वित्त आयोग	वित्त आयोग
15 मार्च 2024	भारतातील राष्ट्रीय आणीबाणी 1975 ते 1977	भारतातील राष्ट्रीय आणीबाणी 1975 ते 1977
16 मार्च 2024	भारतातील प्रमुख उद्योग	भारतातील प्रमुख उद्योग
17 मार्च 2024	मुस्लिम लीग (1906)	मुस्लिम लीग (1906)
18 मार्च 2024	मानवी मेंदू : रचना व कार्य	मानवी मेंदू : रचना व कार्य
19 मार्च 2024	चौरीचौरा घटना 1922	चौरीचौरा घटना 1922
20 मार्च 2024	महाराष्ट्रातील धरणे	महाराष्ट्रातील धरणे
21 मार्च 2024	महर्षी वि.रा.शिंदे	महर्षी वि.रा.शिंदे
22 मार्च 2024	मानवी दातांचे प्रकार आणि त्यांची कार्ये	मानवी दातांचे प्रकार आणि त्यांची कार्ये
23 मार्च 2024	भारत सरकार कायदा 1935	भारत सरकार कायदा 1935
24 मार्च 2024	पेशी : रचना व कार्य	पेशी : रचना व कार्य
25 मार्च 2024	विशेष तरतूद कायदा 1991, कलम 371 (A ते J)	विशेष तरतूद कायदा 1991, कलम 371 (A ते J)
26 मार्च 2024	पर्यावरणीय पिरॅमिड	पर्यावरणीय पिरॅमिड
27 मार्च 2024	वातावरणाचे स्तर आणि त्याची रचना	वातावरणाचे स्तर आणि त्याची रचना
28 मार्च 2024	भारताचे नियंत्रक आणि महालेखापरीक्षक	भारताचे नियंत्रक आणि महालेखापरीक्षक
29 मार्च 2024	राज्य मानवी हक्क आयोग	राज्य मानवी हक्क आयोग
30 मार्च 2024	सनदी कायदे – 1793,1813 आणि 1833	सनदी कायदे – 1793,1813 आणि 1833
31 मार्च 2024	राजा हर्षवर्धन	राजा हर्षवर्धन

MPSC Gazetted Civil Services Exam 2024 : अभ्यास साहित्य योजना : सामान्य ज्ञान (GS)
तारीख	वेब लिंक	अँप लिंक
1 एप्रिल 2024	इंद्रा साहनी विरुद्ध भारत सरकार खटला	इंद्रा साहनी विरुद्ध भारत सरकार खटला
2 एप्रिल 2024	विशेष आर्थिक क्षेत्र (SEZ)	विशेष आर्थिक क्षेत्र (SEZ)
3 एप्रिल 2024	जेट स्ट्रीम्स	जेट स्ट्रीम्स
4 एप्रिल 2024	क्रयशक्ती समानता सिद्धांत	क्रयशक्ती समानता सिद्धांत
5 एप्रिल 2024	पंचसृष्टि वर्गीकरण	पंचसृष्टि वर्गीकरण
6 एप्रिल 2024	पश्चिम घाट	पश्चिम घाट
7 एप्रिल 2024	राज्य पुनर्रचना – कायदा व आयोग	राज्य पुनर्रचना – कायदा व आयोग
8 एप्रिल 2024	धन विधेयक	धन विधेयक
9 एप्रिल 2024	सिंग सभा आंदोलन व अकाली चळवळ	सिंग सभा आंदोलन व अकाली चळवळ
10 एप्रिल 2024	सरकारिया आयोग	सरकारिया आयोग
11 एप्रिल 2024	भारतातील महत्त्वाचे पर्वतीय मार्ग	भारतातील महत्त्वाचे पर्वतीय मार्ग
12 एप्रिल 2024	द्विराष्ट्र सिद्धांत	द्विराष्ट्र सिद्धांत
13 एप्रिल 2024	किण्वन प्रक्रिया	किण्वन प्रक्रिया
14 एप्रिल 2024	पल्लव राजवंश	पल्लव राजवंश
15 एप्रिल 2024	वन संवर्धन कायदा 1980	वन संवर्धन कायदा 1980
16 एप्रिल 2024	स्टॉकहोम इंटरनॅशनल पीस रिसर्च इन्स्टिट्यूट	स्टॉकहोम इंटरनॅशनल पीस रिसर्च इन्स्टिट्यूट
17 एप्रिल 2024	लोकसभेचे प्रो-टेम स्पीकर	लोकसभेचे प्रो-टेम स्पीकर
18 एप्रिल 2024	वाळवंटीकरण	वाळवंटीकरण
19 एप्रिल 2024	संयुक्त राष्ट्र विकास कार्यक्रम (UNDP)	संयुक्त राष्ट्र विकास कार्यक्रम (UNDP)
20 एप्रिल 2024	भारत सेवक समाज	भारत सेवक समाज
22 एप्रिल 2024	वहाबी व अलिगढ चळवळ	वहाबी व अलिगढ चळवळ
23 एप्रिल 2024	सरोजिनी नायडू	सरोजिनी नायडू
24 एप्रिल 2024	संसदेतील शून्य तास	संसदेतील शून्य तास
25 एप्रिल 2024	ब्रिटिश भारतातील शिक्षण प्रणाली	ब्रिटिश भारतातील शिक्षण प्रणाली
26 एप्रिल 2024	राष्ट्रीय मागासवर्गीय आयोग	राष्ट्रीय मागासवर्गीय आयोग
27 एप्रिल 2024	वुडचा खलिता	वुडचा खलिता
28 एप्रिल 2024	वस्तू आणि सेवा कर (GST)	वस्तू आणि सेवा कर (GST)
29 एप्रिल 2024	सातपुडा व्याघ्र प्रकल्प	सातपुडा व्याघ्र प्रकल्प

महाराष्ट्रातील सर्व स्पर्धा परीक्षांसाठी ऑनलाईन क्लास, व्हिडिओ कोर्स, टेस्ट सिरीज, पुस्तके आणि इतर अभ्यास साहित्य खाली दिलेल्या लिंक वर क्लिक करून मिळावा.

महाराष्ट्र अभ्यास साहित्य

अड्डा 247 मराठी अँप MPSC Mahapack