घड्याळ : आदिवासी विकास विभाग भरती 2023 साठी अभ्यास साहित्य

घड्याळ (Clock)

संकल्पना योग्यरित्या माहित असल्यास घड्याळ (क्लॉक) बुद्धिमत्ता चाचणी विभागातील प्रश्न हा स्कोअरिंग विषयांपैकी एक आहे. सहसा, या विभागात येणारे प्रश्न अतिशय सोपे असतात परंतु कधीकधी ते अवघड पद्धतीने तयार केलेले असतात.आदिवासी विकास विभाग भरती 2023 सारख्या अनेक स्पर्धा परीक्षांमध्ये वारंवार घड्याळाचे तर्कविषयक प्रश्न विचारले जातात.

घड्याळ (Clock): विहंगावलोकन

खालील तक्त्यात आपण घड्याळ (Clock) बद्दल विहंगावलोकन पाहू शकता.

घड्याळ संकल्पना

घड्याळाला दोन प्रकारचे काटे असतात. मिनिट काटा आणि तास काटा. मिनिट काट्याला लांब काटा असेही म्हणतात आणि तास काट्याला लहान काटा असेही म्हणतात. या दोन काट्यांपैकी तिसरा काटा देखील असतो तो म्हणजे सेकंद काटा परंतु सहजा या काट्याच्या आधारावर प्रश्न विचारले जात नाहीत. तर चला या लेखात आपण घड्याळ (Clock) बद्दल शिकुयात.

संकल्पना: घड्याळ वर्तुळाप्रमाणे कार्य करते, जसे की त्याचा पूर्ण 360° कोन आहे.

(1) एका तासात, मिनिट काटा संपूर्ण वर्तुळ पार करते म्हणजेच 360° कोन किंवा आपण 12 ब्लॉक म्हणू शकतो.

12 ब्लॉक = 360°
1 ब्लॉक = 30°
[ 1 ब्लॉक 5 मिनिट]
1 मिनिट= 6°
टीप: मिनिट काटा एक मिनिटात 6° कोण सरकतो.

(2) एका तासात, तास काटा 1 ब्लॉक व्यापतो. उदाहरणार्थ. जर घडाळ्यात 4’0 वाजले असतील तर एका तासानंतर त्यात 5’0 वाजतील.
1 तास = 1 ब्लॉक
60 मिनिट = 5 मिनिट ∵ [1 ब्लॉक = 5 मिनिट]
60 मिनिट = 30°, .. 1 मिनिट = 1/2°
टीप: एका मिनिटात एक तास काटा 1/2° कोन सरकतो

घड्याळाच्या काट्यांमधील कोन शोधण्याचे सूत्र:-

घड्याळाच्या काट्यांमधील कोन शोधण्याचे सूत्र खालील प्रमाणे आहे,

• जेव्हा घड्याळाचे दोन्ही काटे एकमेकांच्या विरुद्ध दिशेने असतात, जेव्हा ते 30 मिनिटे अंतरावर असून त्यांच्यातील कोण 180° असतो. ही परिस्थिती एका तासात एकदा, 12 तासांत 11 वेळा आणि एका दिवसात 22 वेळा (24 तास) येते कारण 5 ते 6 आणि 6 ते 7 दरम्यान, ते विरुद्ध दिशेने नसतात.
• जेव्हा घड्याळाचे काटे 0° असतात तेव्हा ते एकमेकांच्या वर किंवा आच्छादित असतात. ही परिस्थिती एका तासात एकदा येते. 12 तासांमध्ये 11 वेळा आणि दिवसातून 22 वेळा (24 तास) कारण 12 आणि 1 दरम्यान, आच्छादित करणे शक्य नाही.
• जेव्हा घड्याळाचे दोन्ही काटे काटकोनात असतात (जेव्हा दोन काट्यांमधील अंतर 90° असते). यावेळी, ते 15 मिनिटांच्या अंतरावर असतात. ही परिस्थिती एका तासात दोनदा, 12 तासांत 22 वेळा आणि दिवसातून 44 वेळा येते. 2 आणि 3, 3 आणि 4 मध्ये, एक काटकोन सामान्य आहे आणि 8 ते 9 फक्त एक वेळा काटकोन शक्य होईल.

प्रश्न – उत्तरे 

Q1. खगोलीय घड्याळात 12 ऐवजी 24 भाग असतात. 20:30 वाजता तास आणि मिनिट काट्यामधील कोन किती असेल?

(a) 152.5

(b) 112.5

(c) 127.5

(d) 95

S1. Ans.(c)

Sol.

360/24 = 15

20 × 15 + 7.5 = 307.5

12 × 15 = 180

307.5 – 180 = 127.5

किंवा

सूत्र = ((60H – 23M)/4

(60×20 – 23 × 30)/4

= 127.5°

Q2. 7 आणि 8 वाजताच्या मध्ये किती वाजता काटे सरळ रेषेत पण एकमेकांच्या विरुध्द दिशेला असतील?

(a) 7 वाजून 60/11 मि

(b) 7 वाजून 55 मि.

(c) येणार नाहीत

(d) पर्याय (a) व (b)

S2. Ans. (a)

Sol.

Note: महाराष्ट्रातील सर्व स्पर्धा परीक्षांसाठी ऑनलाईन क्लास, व्हिडिओ कोर्स, टेस्ट सिरीज, पुस्तके आणि इतर अभ्यास साहित्य खाली दिलेल्या लिंक वर क्लिक करून मिळवा.

Maharashtra Exam Study Material

अड्डा 247 मराठी अँप | अड्डा 247 मराठी टेलिग्राम ग्रुप

Sharing is caring!