1947-2023 पर्यंत भारताच्या पंतप्रधानांची यादी, जिल्हा न्यायालय भरती: Last Minute Revision

भारताच्या पंतप्रधानांची यादी

भारताच्या पंतप्रधानांची यादी: भारतीय राज्यघटनेच्या अनुच्छेद 75 अन्वये, पंतप्रधानाची नियुक्ती भारताच्या राष्ट्रपतीद्वारे केली जाते आणि कलम 78 नुसार पंतप्रधानांचे अधिकार घटनेत दिलेले आहेत. भारतात, पंतप्रधान हा कॅबिनेट मंत्र्यांचा नेता असतो आणि सरकारच्या मुख्य कार्यकारी अधिकारांचा वापर करतो तर राष्ट्रपती हे देशाचे नाममात्र प्रमुख असतात. संसदेच्या अधिवेशनाच्या बैठकी आणि कार्यक्रमांच्या तारखा पंतप्रधानच ठरवतात. सदनाचे कामकाज कधी लांबवायचे किंवा कधी विसर्जित करायचे याचा निर्णय घेण्याचा अधिकारही त्याच्याकडे असतो. पंतप्रधान मुख्य प्रवक्ते म्हणून काम करतात आणि अशा प्रकारे मुख्य सरकारी धोरणे जाहीर करतात आणि त्यावरील प्रश्नांची उत्तरे देतात. आगामी काळातील जिल्हा न्यायालय भरती परीक्षेच्या दृष्टीने हा टॉपिक फार महत्वाचा आहे. आज या लेखात आपण 1947 पासून 2023 पर्यंत झालेल्या सर्व पंतप्रधानांबद्दल थोडक्यात पण महत्वाची माहिती पाहणार आहोत.

भारताच्या पंतप्रधानांची यादी – आढावा

भारताच्या पंतप्रधानांची यादी – आढावा: स्वातंत्र्य प्राप्ती पासून भारताला एकूण 15 प्रधानमंत्री लाभले. भारताचे पंतप्रधान हे भारत सरकारचे प्रमुख आहेत. भारताच्या पंतप्रधानांशी संबंधित काही महत्त्वाचे मुद्दे खाली दिले आहेत

1. जवाहरलाल नेहरू हे 1947 मध्ये निवडून आलेले भारताचे पहिले पंतप्रधान होते. त्यांना भारताचे सर्वात जास्त काळ पंतप्रधान म्हणून कार्य केले.
2. इंदिरा गांधी 1966 मध्ये निवडून आलेल्या भारताच्या पहिल्या महिला पंतप्रधान होत्या.
3. राजीव गांधी यांनी 1984 मध्ये त्यांच्या आईच्या निधनानंतर भारताचे सर्वात तरुण पंतप्रधान म्हणून शपथ घेतली.
4. मनमोहन सिंग हे 2004 मध्ये निवडून आलेले भारताचे पहिले शीख पंतप्रधान होते.
5. नरेंद्र दामोदरदास मोदी हे भारताचे विद्यमान पंतप्रधान आणि भारताचे 14 वे पंतप्रधान आहेत.

भारताच्या पंतप्रधानांची यादी (1947-2023 पर्यंत)

भारताच्या पंतप्रधानांची यादी (1947-2023 पर्यंत): खाली दिलेल्या तक्त्यात स्वातंत्र्यप्राप्ती पासून आज पर्यंतच्या सर्व पंतप्रधानांची नावे व त्याचा कार्यकाल दिलेला आहे.

भारताच्या पंतप्रधानांविषयी थोडक्यात माहिती

भारताच्या पंतप्रधानांविषयी थोडक्यात माहिती: भारताचे आजचे पंतप्रधान नरेंद्र मोदी ते भारताचे पहिले पंतप्रधान जवाहरलाल नेहरू या सर्वांची थोडक्यात माहिती खाली दिली आहे. ज्याचा फायदा आगामी सर्व स्पर्धा परीक्षेत होवू शकतो.

नरेंद्र दामोदरदास मोदी (2014-आजपर्यंत): ते भारताचे 14 वे पंतप्रधान बनले व  2019 मध्ये पुन्हा निवडून आले. त्यांनी नियोजन आयोग रद्द केला आणि भारताच्या अल्प आणि दीर्घकालीन धोरण नियोजनासाठी NITI आयोग बनवला. यापूर्वी ते गुजरातचे मुख्यमंत्री होते.

मनमोहन सिंग (2004-2014): 2004 मध्ये, श्री मनमोहन सिंग हे भारताचे 13 वे पंतप्रधान बनले जे स्वतंत्र भारताचे पहिले शीख पंतप्रधान होते. 2009 च्या निवडणुकीत ते 2014 च्या सार्वत्रिक निवडणुकीपर्यंत पुन्हा निवडून आले. काँग्रेसमधील जवाहरलाल नेहरूंनंतर ते पहिले पंतप्रधान होते ज्यांनी त्यांचा पूर्ण पाच वर्षांचा कार्यकाळ पूर्ण केला.

अटल बिहारी वाजपेयी (1996, 1998-99, 1999-2004): अटलबिहारी वाजपेयी 1996, 1998 साली पंतप्रधान झाले व 1999 ते 2004 पर्यंत भारताचे पहिले गैर-काँग्रेस पंतप्रधान बनले, ज्यांनी 5 वर्षाचा पूर्ण कार्यकाळ पंतप्रंधान म्हणुन काम केले. त्यांच्या कार्यकाळात त्यांनी 1998 मध्ये पोखरण-2 अणुचाचणी केली.

इंदर कुमार गुजराल (1997-1998): ते भारताचे 12 वे पंतप्रधान म्हणून निवडले गेले, इंदर कुमार गुजराल गांधीजींच्या नेतृत्वाखाली भारत छोडो आंदोलनात सहभागी होते. ते राज्यसभा सदस्य तसेच लोकसभेचे सदस्यही होते.

एचडी देवेगौडा (1996-1997): हरदनाहल्ली दोड्डेगौडा देवेगौडा हे 11 वे भारतीय पंतप्रधान म्हणून निवडून आले आणि त्यांनी 1994 ते 1996 या काळात कर्नाटकचे मुख्यमंत्रीपदही भूषवले होते.

पीव्ही नरसिंह राव (1991-1996): ते 1991 मध्ये भारताचे 9 वे पंतप्रधान म्हणून निवडून आले. ते प्रथम दक्षिणेकडील पंतप्रधान होते आणि 1996 पर्यंत पदावर राहिले.

चंद्रशेखर (1990-1991): ते 1990 मध्ये पंतप्रधान म्हणून निवडून आले होते परंतु ते एका वर्षापेक्षा कमी काळ या पदावर राहिले.

व्ही.पी. सिंग (1989-1990): विश्वनाथ प्रताप सिंग हे भारताचे सातवे पंतप्रधान होते. ते 1989 मध्ये पंतप्रधान म्हणून निवडून आले होते पण ते एका वर्षापेक्षा कमी काळ या पदावर होते.

राजीव गांधी (1984-89): 1984 मध्ये इंदिरा गांधी यांच्या निधनानंतर त्यांचे पुत्र राजीव गांधी भारताचे पंतप्रधान झाले. 1991 च्या निवडणुकीसाठी प्रचार करत असताना, एलटीटीईच्या आत्मघाती बॉम्बरने त्यांची हत्या केली.

चौधरी चरण सिंग (1979-80): चौधरी चरण सिंग हे भारताचे पाचवे पंतप्रधान म्हणून निवडले गेले. त्यांचा जन्म उत्तर प्रदेशातील शेतकरी कुटुंबात झाला, चरणसिंग हे शेतकऱ्यांच्या हक्काचे चॅम्पियन (champion of peasant’s rights) म्हणून संबोधल्या जाते.

मोरारजी देसाई (1977-79): 1977 च्या सार्वत्रिक निवडणुकीत, मोरारजी देसाई पंतप्रधान झाले जे जनता पक्षाचे होते परंतु 1979 मध्ये त्यांना सोडावे लागले. ते 1997 मध्ये भारताचे पहिले गैर-काँग्रेस पंतप्रधान बनले.

इंदिरा गांधी (1966-1977, 1980-1984): इंदिरा गांधी 3 वेळा पंतप्रधान म्हणून निवडून आल्या. त्या भारताच्या पहिल्या महिला पंतप्रधान होत्या. 1971 च्या निवडणुकीत त्या पुन्हा निवडून आल्या. 1977 मध्ये मोरारजी देसाई पंतप्रधान झाले पण 1980 च्या निवडणुकीत त्या पुन्हा भारताच्या पंतप्रधान झाल्या. पण 1984 मध्ये त्यांच्या रक्षकांनी त्यांची हत्या केली. त्याच्या कारकिर्दीतील महत्वाची घटना म्हणजे पश्चिम पाकिस्तानशी लढा दिला आणि बांगलादेश हे स्वतंत्र राष्ट्र बनवण्यात मदत केली.

गुलझारीलाल नंदा (1964, 1966): गुलझारीलाल नंदा यांनी 1966 मध्ये लाल बहादूर शास्त्री यांच्या निधनानंतर 13 दिवस भारताचे कार्यवाहक पंतप्रधान म्हणून पदभार स्वीकारला. 1964 मध्ये पंतप्रधान जवाहरलाल नेहरू यांच्या निधनानंतर भारताचे दुसरे पंतप्रधान म्हणून त्यांचा पहिला 13 दिवसांचा कार्यकाळ होता.

लाल बहादूर शास्त्री (1964-1966): 1964 मध्ये त्यांनी भारताचे पंतप्रधानपद स्वीकारले. 1965 मध्ये भारत-पाकिस्तान युद्धात त्यांनी देशाचे नेतृत्व केले जे औपचारिकपणे 1966 मध्ये ताश्कंद कराराने संपुष्टात आले. त्यानंतर हृदयविकाराच्या झटक्याने ताश्कंदमध्ये त्यांचे निधन झाले.

जवाहरलाल नेहरू (1947-1964): ते स्वतंत्र भारताचे पहिले पंतप्रधान होते ते सर्वात जास्त कालावधीसाठी  (1947-1964) पंतप्रधान होते. ते भारतीय स्वातंत्र्य चळवळीतील एक प्रख्यात नेते होते आणि स्वातंत्र्यानंतर 1964 मध्ये त्यांचे निधन होईपर्यंत पंतप्रधान झाले.

भारतात पंतप्रधान कसे निवडले जातात?

भारतात पंतप्रधान कसे निवडले जातात?: भारताचे पंतप्रंधान कसे निवडले जातात त्याच्या निवडीचे निकष काय आहे हे खाली दिलेले आहे.

पंतप्रंधान निवडीची निकष

•  उमेदवार हा भारताचा नागरिक असणे आवश्यक आहे.
• उमेदवार एकतर लोकसभा (लोअर हाऊस किंवा लोकांचे सभागृह) किंवा राज्यसभेचा (वरचा सभागृह) सदस्य असावा.
• जर तो/ती लोकसभेचा सदस्य असेल तर त्याचे वय किमान 25 वर्षे असले पाहिजे परंतु उमेदवार राज्यसभेचा सदस्य असल्यास त्याचे वय 30 वर्षे असणे आवश्यक आहे.
• संसदीय सभागृहाचा सदस्य नसलेल्या व्यक्तीला पंतप्रधान म्हणून नियुक्त करण्याचा अधिकार राष्ट्रपतींकडे असतो.
• उमेदवार हा लोकसभेत बहुसंख्य मते मिळविलेल्या राजकीय पक्षाचा किंवा युतीचा सदस्य असणे आवश्यक आहे.
• निवडलेल्या उमेदवाराने भारत सरकार किंवा इतर कोणत्याही राज्याच्या सरकारच्या अंतर्गत लाभाचे कोणतेही पद धारण करू नये.
• उमेदवाराने भारतातील कोणत्याही न्याय न्यायालयात सिद्ध झालेले कोणतेही गुन्हेगारी आरोप ठेवू नयेत हे अत्यंत महत्त्वाचे आहे.

पंतप्रधानाची भूमिका 

पंतप्रधानाची भूमिका: पंतप्रधान हे मंत्रिपरिषदेचे नेते असतात आणि राष्ट्रपती आणि मंत्रिमंडळ यांच्यातील संवादाचे माध्यम म्हणून काम करतात. मंत्रिपरिषदेने घेतलेले सर्व निर्णय राष्ट्रपतींना कळवणे आणि राष्ट्रपतींनी मागवल्याप्रमाणे संघराज्याचा कारभार किंवा विधिमंडळाच्या प्रस्तावांबाबत माहिती देणे हे त्याचे कर्तव्य आहे. खालील मुद्यात पंतप्रधानाच्या भूमिका दिल्या आहेत.

• मंत्रिमंडळाची नियुक्ती करण्याचा सल्ला पंतप्रधानच देतात.
• पंतप्रधानांचा कार्यकाळ हा सुरुवातीला पाच वर्षांचा असतो परंतु जोपर्यंत उमेदवाराला लोकसभेत बहुमताचा पाठिंबा असतो तोपर्यंत तो सत्तेत राहू शकतो.
• मंत्रिमंडळाच्या बैठका आणि त्यांच्या कार्यवाहीचे संचालन आणि अध्यक्षता पंतप्रधान करतात.
• संरक्षण, गृह व्यवहार, वित्त, रेल्वे, कृषी, कायदा आणि न्याय अशा विविध खात्यांचे मंत्र्यांमध्ये वाटप करण्याची जबाबदारी पंतप्रधानांची असते.
• मंत्र्यांना दिलेले विभाग कधीही बदलण्याचा अधिकार पंतप्रधानांना आहे.
• पंतप्रधान हा राष्ट्राचा खरा प्रमुख असतो आणि राष्ट्राच्या सर्व क्षेत्रात आवश्यक ती पावले उचलतो.

Sharing is caring!