Table of Contents
भारतातील महारत्न कंपन्या
भारतातील महारत्न कंपन्या: भारतात, केंद्र सरकारने 2010 मध्ये महारत्न कंपन्यांची स्थापना केली. भारताचे स्वतःचे व्यवसाय आहेत जे सरकारी मालकीचे आहेत आणि ते केंद्रीय सार्वजनिक क्षेत्रातील उपक्रम (CPSEs) म्हणून ओळखले जातात. या कंपन्यांचे त्यांच्या आर्थिक स्वावलंबनानुसार महारत्न कंपनी, नवरत्न कंपनी आणि मिनीरत्न कंपनी असे वर्गीकरण केले जाते. या व्यवसायांची स्थापना व्यवसायांना अधिक आर्थिक स्वातंत्र्य देण्याच्या आणि जागतिक बाजारपेठेत त्यांच्या प्रवेशास समर्थन देण्याच्या उद्देशाने करण्यात आली. आगामी काळातील जिल्हा न्यायालय भरती व इतर सर्व विभागाच्या परीक्षेच्या दृष्टीने हा टॉपिक फार महत्वाचा आहे. आज या लेखात आपण भारतातील महारत्न कंपन्यांबद्दल सविस्तर माहिती पाहणार आहोत. ज्यात भारतातील महारत्न कंपन्यांची यादी, स्थापना वर्षे आणि इतर थोडक्यात माहिती दिली आहे.
भारतातील महारत्न कंपन्या: विहंगावलोकन
भारतात एकूण 12 महारात्न कंपन्या आहेत. भारतातील महारत्न कंपन्यांबद्दल तपशीलवार माहिती या लेखात प्रदान करण्यात आली आहे.
| भारतातील महारत्न कंपन्या: विहंगावलोकन | |
| श्रेणी | अभ्यास साहित्य |
| उपयोगिता | तलाठी भरती 2023 आणि तर सरळसेवा स्पर्धा परीक्षा |
| विषय | सामान्य ज्ञान |
| लेखाचे नाव | भारतातील महारत्न कंपन्या |
| भारतातील एकूण महारत्न कंपन्या | 12 |
| 12 वी महारत्न कंपनी | रूरल इलेक्ट्रीफिकेशन कारपोरेशन लिमिटेड |
महारत्न कंपनीची पात्रता निकष
भारतात, 2013 चा कंपनी कायदा सर्व सरकारी मालकीच्या व्यवसायांच्या स्थापनेवर नियंत्रण ठेवतो. त्याच कायद्याचे कलम 8 भारतीय PSUs च्या निर्मितीवर नियंत्रण ठेवते. आर्थिक आणि गैर-आर्थिक अशा दोन्ही स्वरूपाच्या पूर्वनिश्चित उद्दिष्टांच्या आधारावर, त्या महारत्न कंपन्या म्हणून वर्गीकृत केल्या जातात. महारत्न कंपनी म्हणून पात्र होण्‍यासाठी प्रयत्‍नाने पूर्ण करण्‍याची आवश्‍यकता खालीलप्रमाणे आहे.
- नवरत्न कंपनी म्हणून नोंदणीकृत असणे आवश्यक आहे.
- भारतीय स्टॉक एक्स्चेंज येथे सूचीबद्ध करणे आवश्यक आहे.
- SEBI (Securities and Exchange Board of India) च्या नियमांनुसार, त्याच्याकडे आवश्यक सार्वजनिक शेअरहोल्डिंग देखील असणे आवश्यक आहे.
- मागील तीन वर्षांमध्ये, कंपनीला किमान रु. 5000 कोटी चा करानंतर नफा झाला असावा.
- कंपनीने जागतिक स्तरावर कार्य करणे आणि आंतरराष्ट्रीय उपस्थिती असणे आवश्यक आहे.
भारतातील महारत्न कंपन्यांचे फायदे
भारतातील महारत्न कंपन्यांचे फायदे खालीलप्रमाणे आहेत.
- त्यांच्या पदामुळे, महारत्न कंपन्या आणि त्यांचे कर्मचारी अनेक भत्त्यांसाठी पात्र ठरतात.
- महारत्न कंपन्यांनाही गुंतवणुकीचा फायदा मिळतो. ते त्यांच्या एकूण निव्वळ संपत्तीपैकी 15% किंवा रु. 5000 कोटी पर्यंत गुंतवणूक करू शकतात.
- महारत्न कंपन्यांच्या कर्मचार्‍यांना फेडरल सरकारद्वारे नियुक्त केलेल्यांप्रमाणेच वागणूक दिली जाते आणि ते समान विशेषाधिकार मिळतात.
- उच्च स्तरावर या कंपन्यांमधील अधिकारी राजपत्रित अधिकारी बनतात.
- हे व्यवसाय जगभरात प्रसिद्ध आहेत आणि आंतरराष्ट्रीय प्रकल्पांमध्ये भाग घेतात.
भारतातील महारत्न कंपन्यांची यादी
| कंपनीचे स्थापना वर्ष | महारत्न कंपनीचे मराठीत नाव | महारत्न कंपनीचे इंग्लिशमध्ये नाव |
| 1952 | भारत पेट्रोलियम कॉर्पोरेशन लिमिटेड (बीपीसीएल) | Bharat Petroleum Corporation Limited (BPCL) |
| 1954 | स्टील अथॉरिटी ऑफ इंडिया लिमिटेड (सेल) | Steel Authority of India Limited (SAIL) |
| 1956 | ऑइल अँड नॅचरल गॅस कॉर्पोरेशन (ओएनजीसी) | Oil and Natural Gas Corporation (ONGC) |
| 1959 | इंडियन ऑइल कॉर्पोरेशन लिमिटेड (आयओसील) | Indian Oil Corporation Limited (IOCL) |
| 1964 | भारत हेवी इलेक्ट्रिकल्स लिमिटेड (भेल) | Bharat Heavy Electricals Limited (BHEL) |
| 1969 | रूरल इलेक्ट्रीफिकेशन कारपोरेशन लिमिटेड (आरईसी) | Rural Electrification Corporation (REC) |
| 1974 | हिंदुस्तान पेट्रोलियम कॉर्पोरेशन लिमिटेड (एचपीसील) | Hindustan Petroleum Corporation Limited (HPCL) |
| 1975 | कोल इंडिया लिमिटेड (सीआयएल) | Coal India Limited (CIL) |
| 1975 | नॅशनल थर्मल पॉवर कॉर्पोरेशन (एनटीपीसी) | National Thermal Power Corporation (NTPC) |
| 1984 | गॅस अथॉरिटी ऑफ इंडिया लिमिटेड (गेल) | Gas Authority of India Limited (GAIL) |
| 1986 | पॉवर फायनान्स कॉर्पोरेशन | Power Finance Corporation |
| 1989 | पॉवर ग्रिड कॉर्पोरेशन ऑफ इंडिया | Power Grid Corporation of India |
भारतातील महारत्न कंपन्यां बद्दल थोडक्यात माहिती
1. भारत हेवी इलेक्ट्रिकल्स लिमिटेड (BPCL) – भारत हेवी इलेक्ट्रिकल्स लिमिटेड ही 1964 मध्ये भारतातील पहिली महारत्न कंपनी बनली. भारत सरकार केंद्रीय सार्वजनिक क्षेत्रातील उपक्रमांना महारत्न, मिनीरत्न आणि नवरत्न दर्जा देते. अवजड उद्योग आणि सार्वजनिक उपक्रम मंत्रालय त्यांच्यावर देखरेख करते.
2. भारत पेट्रोलियम कॉर्पोरेशन लिमिटेड (BPCL) – ही भारतातील एक प्रसिद्ध महारत्न कंपनी आणि जगातील सर्वात मोठ्या तेल कंपन्यांपैकी एक आहे. देशातील दोन सर्वात मोठ्या रिफायनरी, कोची आणि मुंबई, या त्याच्या परिचालन नियंत्रणाखाली आहेत.
3. कोल इंडिया लिमिटेड (CIL) – भारत सरकारच्या मालकीची, CIL जगातील सर्वाधिक कोळशाचे उत्पादन करते. त्याची स्थापना नोव्हेंबर 1975 मध्ये झाली आणि सध्या ती देशातील सातव्या क्रमांकाची सर्वात मोठी नियोक्ता आहे.
4. गॅस अथॉरिटी ऑफ इंडिया लिमिटेड (GAIL) – गॅस अथॉरिटी लिमिटेड ही भारतातील सर्वात मोठी नैसर्गिक वायू कंपनी, ज्याला सामान्यतः GAIL म्हणून संबोधले जाते, संपूर्ण देशात नैसर्गिक वायूवर प्रक्रिया आणि वितरणाची जबाबदारी सांभाळते.
5. हिंदुस्तान पेट्रोलियम कॉर्पोरेशन (HPCL) – विविध प्रकारचे पेट्रोलियम-आधारित इंधन बनवते. हे मुंबई आणि विशाखापट्टणममधील दोन महत्त्वपूर्ण रिफायनरी व्यवस्थापित करते आणि चालवते.
6. इंडियन ऑइल कॉर्पोरेशन लिमिटेड (IOCL) – देशातील सर्वात मोठी व्यावसायिक तेल कंपनी इंडियन ऑइल कॉर्पोरेशन लिमिटेड आहे. भारतातील 23 पैकी 11 रिफायनरी पेट्रोलियम आणि वायू मंत्रालयाच्या अंतर्गत असलेल्या IOCL द्वारे चालवल्या जातात.
7. नॅशनल थर्मल पॉवर कॉर्पोरेशन (NTPC) – ही देशातील सर्वात मोठी वीज उत्पादक आणि वितरक आहे. भारताच्या बहुसंख्य ऊर्जेच्या गरजा यातूनच भागवल्या जातात.
8. ऑइल अँड नॅचरल गॅस कॉर्पोरेशन (ONGC) – ONGC भारताच्या 70% पेक्षा जास्त कच्च्या तेलाच्या उत्पादनासाठी तसेच गॅस शोध आणि उत्पादनासह प्रमुख कार्यांसाठी जबाबदार आहे.
9. पॉवर ग्रिड कॉर्पोरेशन ऑफ इंडिया – भारतातील 90% वीज पारेषण प्रणाली पॉवर ग्रिड कॉर्पोरेशन ऑफ इंडिया द्वारे चालवली जाते, जी ऊर्जा प्रथम राज्याद्वारे आणि नंतर क्षेत्रानुसार वितरीत करते.
10. स्टील अथॉरिटी ऑफ इंडिया लिमिटेड (SAIL) – SAIL च्या तीन विशेष स्टील मिल आणि पाच एकात्मिक स्टील प्लांट आहेत. कंपनी भारतात सर्वाधिक स्टीलचे उत्पादन करते.
11. पॉवर फायनान्स कॉर्पोरेशन – पॉवर फायनान्स कॉर्पोरेशनची स्थापना 1986 मध्ये भारताच्या उर्जा क्षेत्राला नॉन-बँकिंग आर्थिक क्रियाकलापांमध्ये मदत करण्यासाठी करण्यात आली.
12. रूरल इलेक्ट्रीफिकेशन कारपोरेशन लिमिटेड – 1969 मध्ये स्थापित, REC ही भारत-आधारित नॉन-बँकिंग वित्तीय कंपनी (NBFC) आहे जी देशाच्या ऊर्जा क्षेत्राला वित्तपुरवठा आणि विकसित करण्यात माहिर आहे. ते ऊर्जा मंत्रालयाच्या कक्षेत येते. हे भारत सरकारच्या खालील प्रमुख कार्यक्रमांसाठी नोडल एजन्सी म्हणून नियुक्त केले गेले आहे.
भारतातील महारत्न कंपन्या: नमुना प्रश्न
प्रश्न 1. _________ ही 1964 मध्ये भारतातील पहिली महारत्न कंपनी बनली.
(a) पॉवर ग्रिड कॉर्पोरेशन ऑफ इंडिया
(b) भारत हेवी इलेक्ट्रिकल्स लिमिटेड
(c) हिंदुस्तान पेट्रोलियम कॉर्पोरेशन
(d) स्टील अथॉरिटी ऑफ इंडिया लिमिटेड
उत्तर (b)
प्रश्न 2. _________ ही भारतातील 12 वी महारत्न कंपनी बनली.
(a) पॉवर ग्रिड कॉर्पोरेशन ऑफ इंडिया
(b) भारत हेवी इलेक्ट्रिकल्स लिमिटेड
(c) रूरल इलेक्ट्रीफिकेशन कारपोरेशन लिमिटेड
(d) स्टील अथॉरिटी ऑफ इंडिया लिमिटेड
उत्तर (c)
प्रश्न 1. महारात्न कंपनी बनण्यासाठी, कंपनीला किमान रु. _____ कोटी चा करानंतर नफा झाला असावा.
(a) 5000
(b) 1500
(c) 7500
(d) 3000
उत्तर (a)
महाराष्ट्रातील सर्व स्पर्धा परीक्षांसाठी ऑनलाईन क्लास, व्हिडिओ कोर्स, टेस्ट सिरीज, पुस्तके आणि इतर अभ्यास साहित्य खाली दिलेल्या लिंक वर क्लिक करून मिळवा.
अड्डा 247 मराठीचे युट्युब चॅनल
अड्डा 247 मराठी अँप | अड्डा 247 मराठी टेलिग्राम ग्रुप
