राष्ट्रीय आरोग्य अभियान – इतिहास, ध्येय, धोरण व उद्दिष्टे | जिल्हा न्यायालय भरतीसाठी अभ्यास साहित्य

राष्ट्रीय आरोग्य अभियान

आरोग्य सेवा वंचितांना योग्यरित्या वितरीत केल्या जाव्यात याची खात्री करण्यासाठी, आरोग्य आणि कुटुंब कल्याण मंत्रालयाने 2013 मध्ये राष्ट्रीय आरोग्य अभियानाची स्थापना केली. राष्ट्रीय आरोग्य अभियान हे एक देशव्यापी अभियान असून यामार्फत देशातील आरोग्य यंत्रणा व आरोग्य सुविधा सुधारण्याचे काम युद्धपातळीवर चालू आहे. जिल्हा न्यायालय परीक्षेत या घटकावर प्रश्न विचारले जातात. त्यामुळे अड्डा 247 मराठी आपणासाठी या विषयातील महत्वाच्या टॉपिकची एक लेख मालिका आणत आहे. आज आपण राष्ट्रीय आरोग्य अभियान या टॉपिक बद्दल माहिती पाहणार आहे.

राष्ट्रीय आरोग्य अभियान: विहंगावलोकन

राष्ट्रीय आरोग्य अभियान दिनांक 01 मे 2023 रोजी सुरु करण्यात आला. राष्ट्रीय आरोग्य अभियानाबद्दल थोडक्यात माहिती खाली देण्यात आली आहे.

राष्ट्रीय आरोग्य अभियानाबद्दल थोडक्यात माहिती

भारत सरकारने 12 एप्रिल 2005 रोजी NRHM सुरू केले. त्यानंतर केंद्रीय मंत्रिमंडळाने दिनांक 1 मे 2013 च्या निर्णयानुसार राष्ट्रीय आरोग्य अभियान लॉन्च केले. त्यानंतर राष्ट्रीय अर्बन हेल्थ मिशन (NUHM) व राष्ट्रीय ग्रामीण आरोग्य मिशन (NRHM) ही राष्ट्रीय आरोग्य अभियानाचे उप-मिशन म्हणून घोषित केले.

राष्ट्रीय आरोग्य अभियानाचा इतिहास

भारत सरकारने 12 एप्रिल 2005 रोजी NRHM सुरू केले आहे; सार्वजनिक आरोग्य सेवांची उपलब्धता, उपलब्धता आणि गुणवत्ता सुधारून समाजातील वंचित आणि असुरक्षित घटकांना विशेषतः महिला आणि मुलांना एकात्मिक व्यापक आणि प्रभावी प्राथमिक आरोग्य सेवा प्रदान करण्याच्या उद्देशाने हे अभियान सुरु झाले.

महाराष्ट्र हे भारतातील उत्तम विकसित राज्यांपैकी एक मानले जाते. तथापि, संपूर्ण भारताच्या दृष्टीने अजूनही इतर काही राज्यांच्या तुलनेत महाराष्ट्राच्या आरोग्य स्थितीत मोठी तफावत आहे. जिल्ह्यांमध्ये लक्षणीय बदल आहेत, ज्यासाठी जिल्हा विशिष्ट लक्ष्य निश्चित करणे आवश्यक आहे. मिशनने या समस्यांचे निराकरण करण्याची संधी प्रदान केली आहे.

राज्य आरोग्य मिशनची स्थापना सरकारच्या माध्यमातून माननीय मुख्यमंत्र्यांच्या अध्यक्षतेखाली करण्यात आली आहे. 15 ऑक्टोबर 2005 चा ठराव. त्यानंतर, महाराष्ट्र राज्य मंत्रिमंडळाने केंद्र सरकारसोबत काही सुधारणांसह सामंजस्य कराराला मंजुरी दिली. मुख्य सचिवांच्या अध्यक्षतेखाली राज्य आरोग्य सोसायटीची स्थापना करण्यात आली आहे; सरकारनुसार जीओएम. दिनांक 24 ऑक्टोबर 2005 चा ठराव त्यानुसार, सर्व जिल्ह्यांमध्ये जिल्हा आरोग्य मिशन आणि जिल्हा आरोग्य सोसायट्यांची स्थापना करण्यात आली आहे. राज्य आणि जिल्हा स्तरावरील सर्व उभ्या सोसायट्या अनुक्रमे राज्य आरोग्य सोसायटी आणि जिल्हा आरोग्य सोसायट्यांमध्ये विलीन झाल्या आहेत.

राष्ट्रीय आरोग्य अभियानाचे उद्दिष्टे

राष्ट्रीय आरोग्य मिशन (NHM) लोकांच्या गरजा पूर्ण करण्यासाठी जबाबदार आणि प्रतिसाद देणाऱ्या न्याय्य, परवडणाऱ्या आणि दर्जेदार आरोग्य सेवांमध्ये सार्वत्रिक प्रवेशाची कल्पना करते. व त्याची उद्दिष्टे खालील प्रमाणे आहे. 

• बाल आणि माता मृत्युदर कमी करणे.
• अन्न आणि पोषण, स्वच्छता आणि स्वच्छतेसाठी सार्वजनिक सेवांमध्ये सार्वत्रिक प्रवेश आणि महिला आणि मुलांचे आरोग्य आणि सार्वत्रिक लसीकरण संबंधी सेवांवर भर देऊन सार्वजनिक आरोग्य सेवांमध्ये सार्वत्रिक प्रवेश.
• स्थानिक पातळीवरील स्थानिक रोगांसह संसर्गजन्य आणि गैर-संसर्गजन्य रोगांचे प्रतिबंध आणि नियंत्रण.
• एकात्मिक सर्वसमावेशक प्राथमिक आरोग्य सेवेमध्ये प्रवेश.
• लोकसंख्या स्थिरीकरण, लिंग आणि लोकसंख्याशास्त्रीय संतुलन.
• स्थानिक आरोग्य परंपरा आणि मुख्य प्रवाहातील आयुषला पुनरुज्जीवित करा.
• निरोगी जीवनशैलीचा प्रचार.

राष्ट्रीय आरोग्य अभियानाची धोरणे

राष्ट्रीय आरोग्य अभियानाची काही मुख्य आणि पूरक धोरणे आहेत. ज्या धोरणांवर विविध योजना आखल्या जातात ती धोरणे खालील प्रमाणे आहेत.

मुख्य धोरणे:

• सार्वजनिक आरोग्य सेवांचे मालक, नियंत्रण आणि व्यवस्थापन करण्यासाठी पंचायती राज संस्थांची (पीआरआय) प्रशिक्षण आणि क्षमता वाढवा.
• महिला आरोग्य कार्यकर्त्याच्या (आशा) माध्यमातून घरगुती स्तरावर सुधारित आरोग्यसेवेच्या प्रवेशास प्रोत्साहन द्या.
• पंचायतीच्या ग्राम आरोग्य समितीमार्फत प्रत्येक गावासाठी आरोग्य योजना.
• स्थानिक नियोजन आणि कृती आणि अधिक बहुउद्देशीय कामगार (एमपीडब्ल्यू) सक्षम करण्यासाठी अखंड निधीद्वारे उपकेंद्र मजबूत करणे.
• विद्यमान पीएचसी आणि सीएचसीला बळकट करणे, आणि सुधारित उपचारात्मक सेवेसाठी प्रति लाख लोकसंख्येत 30-50 बेडच्या सीएचसीची तरतूद एक मानक मानकासाठी
  (भारतीय सार्वजनिक आरोग्य मानके, कर्मचारी, उपकरणे आणि व्यवस्थापन मानके परिभाषित करणारे).
• पिण्याचे पाणी, स्वच्छता आणि स्वच्छता आणि पोषण यासह जिल्हा आरोग्य मिशनने तयार केलेल्या आंतरक्षेत्रीय जिल्हा आरोग्य योजनेची तयारी आणि अंमलबजावणी .
• राष्ट्रीय, राज्य, ब्लॉक आणि जिल्हा स्तरावर उभ्या आरोग्य आणि कुटुंब कल्याण कार्यक्रमांचे एकीकरण.
• सार्वजनिक आरोग्य व्यवस्थापनासाठी राष्ट्रीय, राज्य आणि जिल्हा आरोग्य मोहिमांना तांत्रिक सहाय्य.
• पुरावे आधारित नियोजन, देखरेख आणि देखरेखीसाठी डेटा संकलन, मूल्यांकन आणि पुनरावलोकनासाठी क्षमता मजबूत करणे.
• आरोग्यासाठी मानवी संसाधनांची तैनाती आणि करिअर विकासासाठी पारदर्शक धोरणे तयार करणे.
• निरोगी जीवनशैली, तंबाखू आणि अल्कोहोलचा वापर कमी करण्यासाठी सर्व स्तरांवर प्रतिबंधात्मक आरोग्य सेवेसाठी क्षमता विकसित करणे.
• विशेषत: वंचित क्षेत्रांमध्ये ना नफा क्षेत्राला प्रोत्साहन देणे.

पूरक धोरणे:

• अनौपचारिक ग्रामीण व्यवसायिकांसह खाजगी क्षेत्राचे नियमन नागरिकांना वाजवी किंमतीत दर्जेदार सेवेची उपलब्धता सुनिश्चित करणे.
• सार्वजनिक आरोग्य ध्येये साध्य करण्यासाठी सार्वजनिक खाजगी भागीदारीला प्रोत्साहन देणे.
• आयुषला मुख्य प्रवाहात आणणे – स्थानिक आरोग्य परंपरा पुनरुज्जीवित करणे.
• वैद्यकीय आरोग्य आणि वैद्यकीय नीतीचे नियमन यासह ग्रामीण आरोग्यविषयक समस्यांना समर्थन देण्यासाठी वैद्यकीय शिक्षणाची पुनर्रचना करणे.
• गरिबांना सुलभ, किफायतशीर, जबाबदार आणि चांगल्या दर्जाची हॉस्पिटल सेवा सुनिश्चित करून आरोग्य सुरक्षा प्रदान करणे.

राष्ट्रीय आरोग्य अभियानाचे ध्येय

राष्ट्रीय आरोग्य अभियानाची ध्येय खालील प्रमाणे आहेत.

1. मातृ मृत्यु दर (MMR) 1/1000 पर्यंत  कमी करणे 
2. बालमृत्यू दर (IMR) 25/1000  पर्यंत  कमी करणे
3. एकूण प्रजनन दर (TFR) 2.1 वर कमी करा
4. 15-49 वर्षे वयाच्या महिलांमध्ये अशक्तपणा आणि प्रतिबंध  कमी करणे
5. संसर्गजन्य, गैर-संसर्गजन्य पासून मृत्यू आणि रोगराई रोखणे, 
6. एकूण आरोग्यसेवेच्या खर्चावर नियंत्रण मिळविणे 
7. क्षयरोग्यांची वार्षिक संख्या आणि मृत्यू अर्ध्याने कमी करणे 
8. कुष्ठरोगाचे प्रमाण <1/10000 लोकसंख्येपर्यंत कमी करणे आणि नंतर सर्व जिल्ह्यांमध्ये घटना शून्यावर आणा
9. वार्षिक मलेरियाच्या रुग्णाची संख्या <1/1000 कमी करणे 
10. सर्व जिल्ह्यांमध्ये 1 टक्क्यांपेक्षा कमी मायक्रोफिलरियाचा प्रसार 

राष्ट्रीय आरोग्य अभियान : नमुना प्रश्न

प्रश्न 1. राष्ट्रीय आरोग्य अभियान कधी सुरु झाले?

(a) 1 जून 2013

(b) 1 एप्रिल 2013

(c) 1 मे 2013

(d) 1 जुलै 2013

उत्तर (c)

प्रश्न 2. राष्ट्रीय आरोग्य अभियानाच्या ध्येयानुसार मातृ मृत्यु दर (MMR) किती पर्यंत कमी करायचा आहे ?

(a) 1/1000

(b) 10/1000

(c) 2/1000

(d) 5/1000

उत्तर (a)

प्रश्न 3. भारत सरकारने NRHM कधी सुरु केले?

(a) 12 जून 2005

(b) 12 एप्रिल 2005

(c) 12 मे 2005

(d) 12 जुलै 2005

उत्तर (b)

अड्डा 247 मराठीचे युट्युब चॅनल

अड्डा 247 मराठी अँप | अड्डा 247 मराठी टेलिग्राम ग्रुप

Sharing is caring!