भारतीय राष्ट्रीय सेना, इतिहास, सुभाषचंद्र बोस यांची भूमिका

भारतीय राष्ट्रीय सेना

इंडियन नॅशनल आर्मी (INA), ज्याला आझाद हिंद फौज या नावानेही ओळखले जाते, हे 1942 मध्ये ब्रिटीश राजवटीपासून भारताचे स्वातंत्र्य मिळवण्यासाठी द्वितीय विश्वयुद्धात स्थापन करण्यात आलेले लष्करी दल होते. INA चे करिश्माई राष्ट्रवादी नेते सुभाष चंद्र बोस यांच्याशी जवळचे संबंध होते.

जपानी आर्मी आणि भारतीय राष्ट्रवादी यांनी एकत्र येऊन भारतीय राष्ट्रीय सैन्याची निर्मिती केली. ब्रिटीश राजवटीपासून भारताच्या स्वातंत्र्याच्या लढ्यात मदत करण्यासाठी दुसऱ्या महायुद्धात या दलाची स्थापना करण्यात आली होती. 1942 मध्ये, मोहन सिंग यांनी जपानने ताब्यात घेतलेल्या ब्रिटीश सैन्याच्या भारतीय युद्धकेंद्रातून हे दल तयार केले. INA शेवटी फुटली, पण नेताजी सुभाषचंद्र बोस यांनी संघटना सुधारण्यास मदत केली. इंडियन नॅशनल आर्मी आणि सुभाषचंद्र बोस यांच्या जीवनातील टप्पे या लेखात समाविष्ट केले जातील, जे स्पर्धा परीक्षेच्या तयारीसाठी उपयुक्त ठरतील.

इंडियन नॅशनल आर्मीचा इतिहास (INA)

दुसरे महायुद्ध सुरू होण्यापूर्वी, जपान आणि आग्नेय आशियाने बहुसंख्य विस्थापित भारतीय राष्ट्रवादीचे आयोजन केले होते. आग्नेय आशियामध्ये दुसऱ्या महायुद्धाच्या सुरुवातीला मलायाच्या किनाऱ्यावर 70,000 भारतीय सैनिक तैनात करण्यात आले होते. मलायाच्या किनाऱ्यावर जपानी सैन्याची मोहीम यशस्वी झाल्यानंतर असंख्य भारतीय सैनिकांना युद्धकैदी पकडण्यात आले.

या युद्धकैद्यांमधून पहिले भारतीय राष्ट्रीय सैन्य तयार झाले. मलायन मोहिमेदरम्यान पकडले गेलेले ब्रिटीश-भारतीय सैन्य अधिकारी मोहन सिंग यांनी या दलाची स्थापना केली. पीओडब्ल्यूच्या छावण्यांमधील वाईट परिस्थिती आणि ब्रिटीश सैन्याच्या तीव्र वैरामुळे INA मध्ये सामील होऊ इच्छिणाऱ्या स्वयंसेवकांमध्ये वाढ झाली. रासबिहारी बोस, एक भारतीय राष्ट्रवादी, यांना लष्कराची संपूर्ण कमांड देण्यात आली.

जपानी इम्पीरियल आर्मी, तसेच आग्नेय आशियामध्ये राहणाऱ्या भारतीय वंशाच्या लोकांनी उत्साहाने INA चे समर्थन केले. तथापि, 1942 मध्ये जपानी लोकांशी, विशेषतः मोहन सिंग यांच्याशी झालेल्या वादामुळे INA बरखास्त करण्यात आली.

भारतीय राष्ट्रीय सेना: पहिला टप्पा

• इंडियन नॅशनल आर्मी (INA) चा पहिला टप्पा म्हणजे दुसऱ्या महायुद्धातील त्याच्या निर्मितीचा आणि क्रियाकलापांचा प्रारंभिक कालावधी.
• INA, ज्याला आझाद हिंद फौज म्हणूनही ओळखले जाते, ब्रिटीश राजवटीपासून भारताचे स्वातंत्र्य मिळविण्यासाठी तयार केले गेले. नेताजी सुभाषचंद्र बोस या प्रमुख राष्ट्रवादी नेत्याच्या नेतृत्वाशी या टप्प्याचा जवळचा संबंध आहे.
• सप्टेंबर 1942 मध्ये, द्वितीय विश्वयुद्धाच्या सुरुवातीच्या काळात, बोस यांनी मुख्यतः शाही जपानच्या धुरी शक्तींच्या मदतीने INA ची स्थापना केली.
• INA च्या पहिल्या टप्प्यात भारतीय युद्धकैद्यांची भरती करणे समाविष्ट होते, प्रामुख्याने ब्रिटिश भारतीय सैन्यातून, ज्यांना जपान्यांनी दक्षिणपूर्व आशियामध्ये पकडले होते.
• सुभाष चंद्र बोस, जे यापूर्वी भारतातील नजरकैदेतून सुटले होते, त्यांनी INA चे संघटन आणि नेतृत्व करण्यात महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावली.
• INA ची पहिली महत्त्वपूर्ण लष्करी सहभाग 1944 मध्ये झाली जेव्हा ती जपानी सैन्यासोबत ब्रिटीश आणि मित्र राष्ट्रांच्या सैन्याविरुद्धच्या बर्मा मोहिमेत सहभागी झाली होती.
• संघर्षातील INA ची भूमिका बर्‍याच भारतीयांसाठी ब्रिटीश औपनिवेशिक राजवटीविरूद्ध प्रतिकाराचे प्रतीक बनली.

भारतीय राष्ट्रीय सेना: दुसरा टप्पा

• इंडियन नॅशनल आर्मी (INA) चा दुसरा टप्पा दुसऱ्या महायुद्धाच्या नंतरच्या टप्प्यात त्याच्या पुनर्रचना आणि नूतनीकरणाच्या प्रयत्नांशी संबंधित आहे.
• बर्मा मोहिमेतील INA च्या सुरुवातीच्या व्यस्ततेनंतर आलेल्या अडथळ्या आणि बदलांनंतर हा टप्पा उलगडला.
• INA चा दुसरा टप्पा ब्रिटीश राजवटीपासून भारताच्या स्वातंत्र्याचा संघर्ष, पुनर्गठन आणि पुढे चालू ठेवण्याच्या प्रयत्नांनी चिन्हांकित आहे.
• INA चे नेते सुभाषचंद्र बोस यांनी पहिल्या टप्प्यात आलेल्या आव्हानांना सामोरे जाण्याचा प्रयत्न केला.
• 1943 मध्ये बोस यांनी सिंगापूरमध्ये मुक्त भारताचे तात्पुरते सरकार स्थापन केले आणि त्यांनी ब्रिटीश साम्राज्याविरुद्ध युद्धाची घोषणा केली. या हालचालीचा उद्देश भारतीय स्वातंत्र्यासाठी INA च्या वचनबद्धतेचे प्रतीक आहे.
• INA ची लष्करी क्षमता सुधारण्यावर आणि अंतर्गत आव्हानांना तोंड देण्यावर भर देऊन पुनर्रचनेची प्रक्रिया पार पडली. सामरिक उद्दिष्टांमध्ये अधूनमधून फरक असूनही, जपानी सैन्यासह INA चे सहकार्य वाढवण्याचे प्रयत्न केले गेले.
• दुसऱ्या टप्प्यातील सर्वात उल्लेखनीय लष्करी मोहीम म्हणजे 1944 मध्ये INA चा इंफाळ-कोहिमा मोहिमेतील सहभाग.
• INA, जपानी सैन्यासह, ईशान्य भारतात ब्रिटीश आणि मित्र राष्ट्रांच्या सैन्याविरुद्ध भीषण लढाईत गुंतले. तथापि, मोहिमेला अपेक्षित यश मिळाले नाही आणि INA ला निर्णायक पराभवाला सामोरे जावे लागले.
• INA चा दुसरा टप्पा 1945 मध्ये दुसरे महायुद्ध संपल्यानंतर संपला. जपानच्या शरणागती आणि त्यानंतरच्या अक्ष शक्तींचे विघटन यांचा INA च्या नशिबावर खोलवर परिणाम झाला. जपानच्या पराभवामुळे, INA ला समर्थन आणि संसाधनांची हानी झाली.
• लष्करी अडथळे असूनही, भारतीय राष्ट्रीय सेना आणि सुभाष चंद्र बोस यांच्या प्रयत्नांनी भारताच्या स्वातंत्र्याच्या लढ्यावर कायमस्वरूपी प्रभाव टाकला.

इंडियन नॅशनल आर्मी आणि सुभाषचंद्र बोस

जपानी आर्मी कमांडला मोहन सिंग यांच्या कृत्याबद्दल राग आला होता, परंतु तरीही त्यांनी दुसरे भारतीय राष्ट्रीय सैन्य तयार करण्यास संमती दिली. सुभाषचंद्र बोस यांना स्वतः मोहन सिंग यांनी नेतृत्वपदासाठी प्रस्तावित केले होते. एक समर्पित राष्ट्रवादी म्हणून त्यांची प्रतिमा शाही जपानी सैन्य तसेच दक्षिणपूर्व आशियातील भारतीय डायस्पोरा यांना ज्ञात होती. त्याचा परिणाम म्हणून सुभाषचंद्र बोस यांनी राष्ट्रवादी सैन्याचे नेतृत्व करण्याच्या कल्पनेला ते अधिक ग्रहणक्षम होते.

भारतातील त्यांच्या कारवायांमुळे सुभाषचंद्र बोस यांना ब्रिटिश सरकारने नजरकैदेत ठेवावे लागले; तथापि, 1941 मध्ये, ते पळून जाऊन बर्लिनला जाण्यात यशस्वी झाले. जरी ते त्याच्या कारणाप्रती सहानुभूती दाखवत असले तरी, जर्मन नेतृत्व त्याला सैन्याची उभारणी करण्यास मदत करू शकले नाही कारण लॉजिस्टिक समस्यांमुळे ब्रिटीशांशी लढा देण्यात आला. त्यांना पाठिंबा देण्यास तयार असलेल्या जपानी लोकांच्या आमंत्रणावरून सुभाषचंद्र बोस हे आता आझाद हिंद फौज या नावाने ओळखल्या जाणार्‍या दुसऱ्या भारतीय राष्ट्रीय सैन्याची कमांड स्वीकारण्यासाठी जुलै 1943 मध्ये सिंगापूरला आले.

सुभाषचंद्र बोस यांनी आझाद हिंद फौजेचा ताबा घेतला

• सुभाषचंद्र बोस यांनी आझाद हिंद फौजेचा ताबा घेतल्यानंतर, आयएनएमध्ये सामील होऊ इच्छिणाऱ्या स्वयंसेवकांमध्ये मोठी वाढ झाली. युनायटेड किंग्डम आणि युनायटेड स्टेट्स या दोघांवर युद्ध घोषित करणाऱ्या या अंतरिम प्रशासनाला अक्षीय देशांनी मान्यता दिली. INA साठी पैसे गोळा करण्यासोबतच, भर्ती करणाऱ्यांना शिक्षण देण्यात आले.
• याव्यतिरिक्त, राणी झाशी रेजिमेंट, महिला युनिटची स्थापना करण्यात आली. सैन्यात भरती झालेल्यांना रंगून (ब्रह्मदेश) येथून कूच करण्याचे निर्देश देण्यात आले होते, जेथे जानेवारी 1944 मध्ये INA मुख्यालय हलवले होते आणि लढाईत “चलो दिल्ली!” असा नारा देत होते.

इंडियन नॅशनल आर्मीची टाइमलाइन (INA)

• 6 नोव्हेंबर 1943 रोजी जपानी सैन्याने INA ला अंदमान आणि निकोबार बेटांचे नियंत्रण दिले, ज्यांना अनुक्रमे शाहिदद्वीप आणि स्वराजद्वीप असे नाव देण्यात आले.
• 6 जुलै 1944 रोजी सुभाष बोस यांनी आझाद हिंद रेडिओवरून महात्मा गांधींना “राष्ट्रपिता” म्हणून गौरवले (गांधींना “राष्ट्रपिता” म्हणून संबोधित करणारे पहिले व्यक्ती). “भारताच्या अंतिम स्वातंत्र्ययुद्धासाठी गांधींच्या संमतीची विनंती करण्यात आली होती,” ते म्हणाला. INA ची जपानी सैन्याला सतत अधीनता सुभाषचंद्र बोस यांनी स्वीकारली होती, परंतु त्यांनी भारताला ब्रिटीश साम्राज्यापासून मुक्त करण्याच्या अंतिम उद्दिष्टाच्या दिशेने एक आवश्यक पाऊल म्हणून पाहिले.
  जपानी सैन्याला शाह नवाजच्या नेतृत्वाखाली एक INA बटालियन इंडो-बर्मा आघाडीवर आणण्याची आणि इम्फाळच्या लढाईत भाग घेण्याची परवानगी होती.
• भारतीयांना अन्यायकारकपणे रेशन आणि शस्त्रे नाकारण्यात आली आणि जपानी सैन्यासाठी क्षुल्लक कामे करण्यास भाग पाडले गेले, ज्यामुळे INA युनिट्सचा तिरस्कार झाला आणि त्यांचे मनोधैर्य खचले. त्यानंतरही जपानने सतत माघार घेतल्याने INA देशाला मुक्त करण्याचे कोणतेही स्वप्न धुळीस मिळाले.
• 1945 च्या मध्यापर्यंत, माघार चालू राहिली. 15 ऑगस्ट 1945 रोजी जपानच्या आत्मसमर्पणाने दुसरे महायुद्ध संपले आणि INA ने त्याचे अनुकरण केले.
• अहवाल सांगतात की 18 ऑगस्ट 1945 रोजी सुभाष बोस यांचा तैपेई (तैवान) जवळ एका विमान अपघातात रहस्यमयरीत्या मृत्यू झाला.

इंडियन नॅशनल आर्मी ऑपरेशन्स

बोसचा असा विश्वास होता की जरी INA ला जपानी सैन्याच्या अधीनस्थ म्हणून काम करावे लागले असले तरी, ब्रिटीशांच्या नियंत्रणातून भारताची सुटका करण्याचे त्यांचे अंतिम ध्येय साध्य करण्यासाठी त्यांच्यासाठी एक आवश्यक त्याग आहे. 1944 मध्ये, INA ने ऑपरेशन U-Go मध्ये भाग घेतला, ब्रिटिश भारताविरूद्ध जपानी आक्रमण. INA, मोहिमेच्या सुरुवातीच्या टप्प्यात यशस्वी असूनही, इंफाळ आणि कोहिमाच्या लढाईत त्यांना माघार घ्यावी लागली तेव्हा त्यांना मोठा धक्का बसला, ज्यात ब्रिटिशांनी जपानी लोकांचा निर्णायकपणे पराभव केला.

परिणामी, या माघारीत INA ने मोठ्या संख्येने सैन्य आणि पुरवठा गमावला. आधीच घटत असलेल्या जपानी सैन्याने अनेक युनिट्सना विघटन किंवा विलीन करण्याचे आदेश दिले. दुसऱ्या महायुद्धात जपानचा पराभव झाल्यानंतर ब्रिटीश सैन्याने आझाद हिंद फौजेचा बहुतांश भाग ताब्यात घेतला. 1945 मध्ये जपानच्या आत्मसमर्पणाच्या वेळी बोस अटकेतून सुटले आणि सोव्हिएत सीमेजवळ असलेल्या डालियानला गेले. परंतु त्यानंतर लगेचच, तैवानजवळ विमान अपघातात त्यांचा मृत्यू झाल्याचा दावा करण्यात आला. बोस यांच्या निधनानंतर INA च्या जिवंत सदस्यांनी सिंगापूरमध्ये ब्रिटिश भारतीय सैन्यात रुपांतर केले.

महाराष्ट्रातील सर्व स्पर्धा परीक्षांसाठी ऑनलाईन क्लास, व्हिडिओ कोर्स, टेस्ट सिरीज, पुस्तके आणि इतर अभ्यास साहित्य खाली दिलेल्या लिंक वर क्लिक करून मिळावा.

महाराष्ट्र अभ्यास साहित्य

अड्डा 247 मराठीचे युट्युब चॅनल

अड्डा 247 मराठी अँप | अड्डा 247 मराठी टेलिग्राम ग्रुप

Sharing is caring!