असमानता (Inequality) – संकल्पना, युक्त्या आणि उदाहरणे: ZP परीक्षा 2023 साठी अभ्यास साहित्य

असमानता (Inequality)

महाराष्ट्रातील सर्व स्पर्धा परीक्षा जसे जिल्हा परिषद भरती 2023, आरोग्य भरती 2023, नगर परिषद भरती 2023, MIDC भरती 2023 आणि इतर स्पर्धा या सर्वांची तयारी करताना बुद्धिमत्ता चाचणी या विषयाला फार महत्व आहे. बुद्धिमत्ता चाचणीत असमानता (Inequality) हा घटक फार महत्वाचा असून या घटकावर प्रश्न विचारल्या जाऊ शकतात. या लेखात आपण असमानता (Inequality) बद्दल माहिती पाहणार आहोत.

जिल्हा परिषद रिव्हिजन प्लॅन पाहण्यासाठी येथे क्लिक करा

जिल्हा परिषद परीक्षेचे वेळापत्रक 2023 पाहण्यासाठी येथे क्लिक करा

जिल्हा परिषद प्रवेशपत्र 2023 डाउनलोड करण्यासाठी येथे क्लिक करा

असमानता (Inequality): विहंगावलोकन

असमानता (Inequality) वर थेट किंवा कोडच्या स्वरुपात प्रश्न विचारल्या जातात. या लेखात असमानता म्हणजे काय त्याचे प्रश्न कसे सोडवावे याबद्दल माहिती देण्यात आली आहे.

असमानता म्हणजे काय?

उदाहरणाच्या साहाय्याने असमानता समजून घेऊ. 5 आणि 3 आणि 15 या संख्येतील गुणाकाराचे परिणाम समान आहेत हे आपल्याला माहीत आहे. ते समान असल्याने ती समानता आहे. त्याच प्रकारे, 5 × 5 ≠ 15. येथे 5 आणि 5 चे गुणाकार 15 च्या संख्येशी समान नाहीत. आणि ते समान नसल्यामुळे ही असमानता आहे. सामान्यतः दोन प्रकारच्या असमानतेवर आधारित प्रश्न असतात.

• थेट प्रश्न
• कोडेड प्रश्न

असमानता प्रश्न सोडवण्यासाठी तपशीलवार चर्चा करण्यापूर्वी, खालील तक्त्यातील विशिष्ट चिन्हांचा अर्थ दिला आहे.

संबंध तपासण्यासाठी, आम्ही खालील सारणीमध्ये काही वेगळे विधान आणि निष्कर्ष सादर करत आहोत. खालील सारणीवरून तुम्हाला दोन अक्षरांमधील संबंधांची स्पष्ट संकल्पना मिळेल.

येथे Either 1 or 2 follows चा अर्थ एकतर विधान एक किंवा 2 अनुसरण करते असा होतो.

असमानतेतील चिन्हांचे प्राधान्य

असमानतेतील चिन्हांचे प्राधान्य ठरवण्यासाठी खालील विधाने विचारात ज्या

1. जर दोन अक्षरात >, ≥, = ही चिन्हे असतील तर > ला प्राधान्य द्यावे.
उदाहरण. जर A>K≥M=O
तर, A> M आणि T>O
2.  जर दोन अक्षरात <, ≤, = ही चिन्हे असतील तर < ला प्राधान्य द्यावे.
उदाहरण. जर P<X≤V=Y
तर, P<Y आणि  P<V
3. जर दोन अक्षरात > आणि < ही चिन्हे असतील तर कोणतेही संबंध नाही.
उदाहरण. जर Q>K<L
तर Q आणि L मध्ये कोणताही संबंध नसेल.
4. जर दोन अक्षरात > आणि ≤ ही चिन्हे असतील तर कोणतेही संबंध नाही.
उदाहरण. जर O>J≤H
तर नाही O आणि H मधील संबंध.
5.  जर दोन अक्षरात < आणि > ही चिन्हे असतील तर कोणतेही संबंध नाही.
उदाहरण. जर F<E>Q
तर F आणि Q. 6 मध्ये कोणताही संबंध नसेल.
6. जर दोन अक्षरात  < आणि  ≥ ही चिन्हे असतील तर कोणतेही संबंध नाही.
उदाहरण. जर D<S≥ Z
मग D आणि Z यांचा संबंध राहणार नाही.

एकतर पहिले विधान किंवा दुसरे विधान बरोबर आहे अशी उदाहरणे 

समानतेच्या बाबतीत ही अत्यंत महत्त्वाची अट आहे. या स्थितीत बहुतांश विद्यार्थी चुका करतात. स्पष्ट संकल्पनेसाठी आम्ही “एकतर-किंवा” पहिल्या अटीचे उदाहरण देत आहोत “एकतर-किंवा” दोन्ही निष्कर्ष चुकीचे असावेत. दुसरी अट अशी आहे की दोन्ही निष्कर्षांचे चल समान असावेत.
उदा. :-
विधान: P≥Q=R
निष्कर्ष: (a) P > R (b) P = R

वरील उदाहरणात, P आणि R मधील संबंध P≥R आहे. पण दोन्ही निष्कर्ष चुकीचे आहेत आणि दोन्हीचे व्हेरिएबल्स समान आहेत. आणि दोन्ही निष्कर्ष एकत्र करून तुम्हाला विधानातून आलेला A आणि C मधील वास्तविक संबंध मिळेल.

2. विधान: P=Q≥R≥S=T
निष्कर्ष I: (a)P>T (b)P=T
वरील विधानावरून हे स्पष्ट होते की P हे T च्या बरोबरीचे आहे किंवा P हे T पेक्षा मोठे आहे, त्यामुळे वैयक्तिकरित्या दोन्ही निष्कर्ष चुकीचे आहेत परंतु त्यांना एकत्र केल्याने आपल्याला असे समजेल की P हा T (P≥T) पेक्षा मोठा आहे किंवा त्याच्या बरोबरीचा आहे.
निष्कर्ष II: (a) Q>S (b) Q=S
त्याचप्रमाणे निष्कर्ष II साठी वरील विधानावरून आपण पाहू शकतो की Q आणि S मध्ये एकतर / किंवा केस आहे, त्यामुळे Q एकतर S पेक्षा मोठा असेल किंवा त्याच्या बरोबरीचा असेल.

विधान: F<T≤N,F>S,M≤T<G
निष्कर्ष: IM≥S II. S>M
वरील प्रश्नात विधाने एकत्र करून आपल्याला S<F<T≥M मिळेल. म्हणून आपण M आणि S मधील संबंध शोधू शकत नाही. कारण तीन संभाव्य प्रकरणे असू शकतात: M एकतर मोठा, कमी किंवा S च्या बरोबरीचा आहे. निष्कर्ष I आणि II मध्ये आपण सर्व तीन संभाव्य प्रकरणे शोधू शकतो त्यामुळे उत्तर एकतर निष्कर्ष असेल I किंवा II अनुसरण करतो.

विधान: L≥K<E≥A>F≥B
निष्कर्ष: IL<B II.B≤L
हे आणखी एक उदाहरण आहे की B आणि L आणि L>B, L या तिन्ही संभाव्य परिस्थितींमध्ये थेट संबंध आढळत नाही. <B किंवा L=B तेथे असू शकतात. तर उत्तर एकतर निष्कर्ष I किंवा II सत्य असेल.

कोडेड असमानतेचे उदाहरण

Directions (1- 3): खालील प्रश्नांमध्ये @, &, %, $ आणि # ही चिन्हे खाली स्पष्ट केल्याप्रमाणे खालील अर्थासह वापरली आहेत. यावरून खालील प्रश्नाची उत्तरे द्या.

‘P @ Q’ म्हणजे ‘P हा Q पेक्षा लहान नाही’
‘P&Q’ म्हणजे ‘P हा Q पेक्षा मोठा किंवा समान नाही’
‘P# Q’ म्हणजे ‘P हा Q पेक्षा मोठा किंवा लहान नाही’
‘P $ Q’ म्हणजे ‘P हा Q पेक्षा मोठा नाही’
‘P % Q’ म्हणजे ‘P हा Q पेक्षा लहान किंवा समान नाही’.
आता पुढील प्रत्येक प्रश्नात दिलेली विधाने सत्य असल्याचे गृहीत धरून, तीनपैकी कोणते निष्कर्ष पुढे येतात ते शोधा आणि त्यानुसार उत्तर द्या.

टीप: अशी प्रश्न सोडवतांना पहिले वरील कोडच्या ऐवजी >, <, = ≥ आणि ≤ ही चिन्हे ठेवावीत आणि मग प्रश्न सोडवावे.

Q1. विधाने: R@V, V$ J, J&K
निष्कर्ष I. K % R II. J @ R III. K% V
(a) फक्त I सत्य आहे
(b) फक्त II सत्य आहे
(c) फक्त I आणि II सत्य आहे
(d) फक्त III सत्य आहे
उत्तर. (d)

Q2. विधाने: D % H, H @ V, V $ W
निष्कर्ष: I. H % W II. D % V III. D % W
(a) फक्त I सत्य आहे
(b) फक्त II सत्य आहे
(c) फक्त I आणि II सत्य आहेत
(d) सर्व सत्य आहेत
उत्तर. (b)

Q3. विधाने: M$ T, T&J, J #N
निष्कर्ष: I. N % M II. J % M III. M$ N
(a) फक्त I सत्य आहे
(b) फक्त II सत्य आहे
(c) फक्त I आणि II सत्य आहेत
(d) सर्व सत्य आहेत
उत्तर. (c)

महाराष्ट्रातील सर्व स्पर्धा परीक्षांसाठी ऑनलाईन क्लास, व्हिडिओ कोर्स, टेस्ट सिरीज, पुस्तके आणि इतर अभ्यास साहित्य खाली दिलेल्या लिंक वर क्लिक करून मिळावा.

महाराष्ट्र अभ्यास साहित्य

अड्डा 247 मराठीचे युट्युब चॅनल

अड्डा 247 मराठी अँप | अड्डा 247 मराठी टेलिग्राम ग्रुप

Sharing is caring!