Table of Contents
अक्षांश आणि रेखांश- आपण कधीही विचार केला आहे का की आपण ग्रहावरील कोणतेही स्थान अचूकतेने कसे शोधू शकतो? उत्तर अक्षांश आणि रेखांशांच्या प्रणालीमध्ये आहे. या काल्पनिक रेषा संपूर्ण जगाला ओलांडतात, ज्यामुळे आम्हाला आमचे जग मोजता येते आणि नेव्हिगेट करता येते.
या लेखात, आम्ही अक्षांश आणि रेखांश, त्यांच्यातील फरक आणि जगाच्या मॅपिंगमधील त्यांचे महत्त्व या मूलभूत गोष्टींचा अभ्यास करू. आम्ही भारताच्या विशिष्ट अक्षांश आणि रेखांशांचे देखील परीक्षण करू आणि काही सामान्यतः विचारल्या जाणार्‍या प्रश्नांची उत्तरे देऊ.
अक्षांश आणि रेखांश काय आहेत?
अक्षांश आणि रेखांश हे भौगोलिक समन्वय आहेत जे पृथ्वीच्या पृष्ठभागावरील कोणत्याही बिंदूचे स्थान निर्धारित करण्यासाठी वापरले जातात. हे निर्देशांक अनुक्रमे विषुववृत्त आणि प्राइम मेरिडियनपासूनचे अंतर मोजून अचूक स्थान देतात.
विषुववृत्त ही एक काल्पनिक रेषा आहे जी 0° अक्षांशावर पृथ्वीभोवती फिरते, तर प्राइम मेरिडियन ही एक काल्पनिक रेषा आहे जी उत्तर ध्रुवापासून दक्षिण ध्रुवापर्यंत 0° रेखांशावर जाते.
एकत्रितपणे, अक्षांश आणि रेखांश एक ग्रिड प्रणाली तयार करतात जी पृथ्वीला काल्पनिक रेषांमध्ये विभाजित करते ज्यामुळे पृथ्वीच्या पृष्ठभागावरील कोणताही बिंदू अचूकपणे शोधणे सोपे होते. अक्षांश अंश, मिनिटे आणि सेकंदांमध्ये मोजले जातात आणि ते विषुववृत्तावर 0° ते उत्तर आणि दक्षिण ध्रुवांवर 90° पर्यंत असते. रेखांश देखील अंश, मिनिटे आणि सेकंदांमध्ये मोजले जाते आणि प्राइम मेरिडियन येथे 0° ते आंतरराष्ट्रीय दिनांक रेषेवर 180° पर्यंत असते.
ग्लोब अक्षांश आणि रेखांश
जर तुम्हाला ग्लोबवर एखादा बिंदू शोधायचा असेल तर तुम्हाला त्याचे अक्षांश आणि रेखांश माहित असणे आवश्यक आहे. हे करण्यासाठी, तुम्हाला एक ग्लोब वापरण्याची आवश्यकता आहे ज्यावर अक्षांश आणि रेखांश चिन्हांकित आहेत. शैक्षणिक साहित्य विकणाऱ्या कोणत्याही दुकानात तुम्हाला असे ग्लोब मिळू शकतात.
ग्लोबवर एक बिंदू शोधताना, आपल्याला त्याचे अक्षांश शोधून प्रारंभ करणे आवश्यक आहे. हे करण्यासाठी, तुम्हाला विषुववृत्तापासून बिंदूचे अंतर मोजावे लागेल. जर बिंदू विषुववृत्ताच्या उत्तरेला असेल, तर त्याला सकारात्मक अक्षांश असतो, तर तो विषुववृत्ताच्या दक्षिणेला असल्यास, त्याला नकारात्मक अक्षांश असतो.
पुढे, आपल्याला बिंदूचा रेखांश शोधण्याची आवश्यकता आहे. हे करण्यासाठी, तुम्हाला प्राइम मेरिडियनपासून बिंदूचे अंतर मोजणे आवश्यक आहे. जर बिंदू प्राइम मेरिडियनच्या पूर्वेला असेल, तर त्याला सकारात्मक रेखांश आहे, जर तो प्राइम मेरिडियनच्या पश्चिमेला असेल, तर त्याला नकारात्मक रेखांश आहे.
भारतीय राज्यांचे अक्षांश आणि रेखांश
भारत उत्तर गोलार्धात स्थित आहे आणि 3.287 दशलक्ष चौरस किलोमीटर क्षेत्र व्यापतो. देशाच्या पश्चिमेला अरबी समुद्र, पूर्वेला बंगालचा उपसागर आणि दक्षिणेला हिंदी महासागर आहे. भारताचा अक्षांश विस्तार 8° 4′ आणि 37° 6′ उत्तरेला आहे, तर त्याचा रेखांशाचा विस्तार 68° 7′ आणि 97° 25′ पूर्वेला आहे.
| राज्य | अक्षांश | रेखांश |
| आंध्र प्रदेश | 15.9129°N | 79.73999°E |
| अरुणाचल प्रदेश | 28.2180°N | 94.7278°E |
| आसाम | 26.2006°N | 92.9376°E |
| बिहार | 25.0961°N | 85.3131°E |
| छत्तीसगढ | 21.2787°N | 81.8661°E |
| गोवा | 15.2993°N | 74.1240°E |
| गुजरात | 22.2587°N | 71.1924°E |
| हरयाणा | 29.0588°N | 76.0856°E |
| हिमाचल प्रदेश | 31.1048°N | 77.1734°E |
| झारखंड | 23.6102°N | 85.2799°E |
| कर्नाटक | 15.3173°N | 75.7139°E |
| केरळ | 10.8505°N | 76.2711°E |
| मध्य प्रदेश | 22.9734°N | 78.6569°E |
| महाराष्ट्र | 19.7515°N | 75.7139°E |
| मणिपूर | 24.6637°N | 93.9063°E |
| मेघालय | 25.4670°N | 91.3662°E |
| मिझोरम | 23.1645°N | 92.9376°E |
| नागालँड | 26.1584°N | 94.5624°E |
| ओडीसा | 20.9517°N | 85.0985°E |
| पंजाब | 31.1471°N | 75.3412°E |
| राजस्थान | 27.0238°N | 74.2179°E |
| सिक्कीम | 27.5330°N | 88.5122°E |
| तमिळ नाडू | 11.1271°N | 78.6569°E |
| तेलंगाना | 18.1124°N | 79.0193°E |
| त्रिपुरा | 23.9408°N | 91.9882°E |
| उत्तर प्रदेश | 26.8467°N | 80.9462°E |
| उत्तराखंड | 30.0668°N | 79.0193°E |
| पश्चिम बंगाल | 22.9868°N | 87.8550°E |
अक्षांश आणि रेखांश तथ्ये
- पृथ्वीच्या पृष्ठभागावरील कोणत्याही बिंदूचे स्थान ओळखण्यासाठी अक्षांश आणि रेखांश वापरले जातात.
- अक्षांश हे विषुववृत्ताच्या उत्तर किंवा दक्षिण अंशांमध्ये मोजले जातात, तर रेखांश प्राइम मेरिडियनच्या पूर्व किंवा पश्चिम अंशांमध्ये मोजले जातात.
- विषुववृत्त ही अक्षांशाची सर्वात प्रसिद्ध रेषा आहे आणि ती 0 अंश अक्षांशावर स्थित आहे, तर प्राइम मेरिडियन ही रेखांशाची सर्वात प्रसिद्ध रेषा आहे आणि ती 0 अंश रेखांशावर स्थित आहे.
- अक्षांश मोजमाप विषुववृत्तावर 0 अंश ते उत्तर आणि दक्षिण ध्रुवावर 90 अंशांपर्यंत असते, तर
- अनुदैर्ध्य मापन प्राइम मेरिडियनवर 0 अंश ते आंतरराष्ट्रीय दिनांक रेषेवर 180 अंशांपर्यंत असते.
- क्षेत्राचे हवामान आणि हवामानाचे नमुने निर्धारित करण्यासाठी अक्षांशांचा वापर केला जातो, तर जगभरातील टाइम झोन निर्धारित करण्यासाठी रेखांशाचा वापर केला जातो.
- अक्षांशाच्या दोन ओळींमधील अंतर नेहमी अंदाजे 111 किलोमीटर किंवा 69 मैल असते, तर
- रेखांशाच्या दोन ओळींमधील अंतर अक्षांशानुसार बदलते.
- नेव्हिगेशन, कार्टोग्राफी, भूगोल आणि खगोलशास्त्र समजून घेण्यासाठी अक्षांश आणि रेखांशांचे ज्ञान महत्त्वाचे आहे.
महाराष्ट्रातील सर्व स्पर्धा परीक्षांसाठी ऑनलाईन क्लास, व्हिडिओ कोर्स, टेस्ट सिरीज, पुस्तके आणि इतर अभ्यास साहित्य खाली दिलेल्या लिंक वर क्लिक करून मिळावा.
अड्डा 247 मराठीचे युट्युब चॅनल
अड्डा 247 मराठी अँप | अड्डा 247 मराठी टेलिग्राम ग्रुप
