महर्षी विठ्ठल रामजी शिंदे | Maharshi Vitthal Ramji Shinde : MPSC Gazetted Civil Services Exam 2024 अभ्यास साहित्य

महर्षी विठ्ठल रामजी शिंदे | Maharshi Vitthal Ramji Shinde

| Maharishi Vitthal Ramji Shinde: महर्षी विठ्ठल रामजी शिंदे यांनी समाज सुधारणेबरोबरच बेधडक भारतीय स्वातंत्र्य चळवळीतसुद्धा हिरिरीने भाग घेतला, त्यामुळे त्यांना तुरुंगवास सुद्धा भोगावा लागला. भारतीय समाजातील जातिव्यवस्था ही भारताच्या विकासाच्या व सर्वांगीण प्रगतीतील मोठा अडथळा आहे, हे ओळखून त्यांनी आयुष्यभर जातिव्यवस्था नष्ट करण्याचा प्रयत्न केला. महर्षी विठ्ठल रामजी शिंदे यांचे व्यक्तिमत्त्व व कार्य बहुआयामी होते.

महर्षी विठ्ठल रामजी शिंदे | Maharshi Vitthal Ramji Shinde : विहंगावलोकन

महर्षी विठ्ठल रामजी शिंदे | Maharshi Vitthal Ramji Shinde याचे विहंगावलोकन खाली दिले आहे.

महर्षी विठ्ठल रामजी शिंदे

• महर्षी विठ्ठल रामजी शिंदे यांनी समाज सुधारणेबरोबरच बेधडक भारतीय स्वातंत्र्य चळवळीतसुद्धा हिरिरीने भाग घेतला, त्यामुळे त्यांना तुरुंगवास सुद्धा भोगावा लागला.
• भारतीय समाजातील जातिव्यवस्था ही भारताच्या विकासाच्या व सर्वांगीण प्रगतीतील मोठा अडथळा आहे, हे ओळखून त्यांनी आयुष्यभर जातिव्यवस्था नष्ट करण्याचा प्रयत्न केला. 
• महर्षी विठ्ठल रामजी शिंदे यांचे व्यक्तिमत्त्व व कार्य बहुआयामी होते. 
• महर्षी विठ्ठल रामजी शिंदे यांचा जन्म 23 एप्रिल 1873 रोजी कर्नाटकातील जमखिंडी येथे झाला. 
• त्यांच्या वडिलांचे नाव रामजी व आईचे नाव यमुनाबाई होते. 
• ‘प्रार्थना समाजा’चे प्रचारक व अस्पृश्य वर्गाची सुधारणा व्हावी यासाठी अनेक प्रयत्न करणारे महर्षी वि. रा. शिंदे होत. 
• त्यांना कर्मवीर विठ्ठल रामजी शिंदे व महर्षी शिंदे असेही म्हटले जाते.
• महर्षी वि.रा.शिंदे यांचे मराठी, संस्कृत व इंग्रजी भाषेवर प्रभुत्व होते.
• फर्ग्युसन कॉलेजमध्ये त्यांनी बी. ए. ची पदवी मिळविली.
• महर्षी वि. रा. शिंदे यांना डेक्कन मराठा एज्युकेशन असोशिएशनने शिक्षणाकरीता दरमहा 10 रु. दिले.
• 12 ऑक्टोबर 1906 रोजी ‘डिप्रेस्ड क्लासेस मिशन सोसायटी ऑफ इंडिया’ या संस्थेची स्थापना मुंबई येथे केली. त्याच दिवशी एल्फिन्स्टन रोड येथे पहिली शाळा सुरू केली. 
• तसेच ठाणे, मालवण, अमरावती, अकोला इ. ठिकाणी शाळा व वसतिगृहे सुरू केली. 
• 1901 – अमिरेकेमध्ये सर्व धर्माचा तैलनिक अभ्यास करण्यासाठी प्रार्थना समाजाकडून त्यांची निवड झाली.
• 1912 मध्ये पुण्यात फर्ग्युसन कॉलेज येथे अस्पृश्य व ब्राम्हण यांच्या एकत्र सहभोजनाचा कार्यक्रम घेतला. 
• मॅचेस्टर मध्ये त्यांनी हिंदूस्थानातील सामाजिक सुधारणेची जादू हा निबंध वाचला.
• 1917 मध्ये मुंबई येथे नारायण चंदावरकर यांच्या अध्यक्षतेखाली जाहीर सभा घेऊन डॉ. आंबेडकर यांना मानपत्र दयावे अशी मागणी केली.
• 1904 साली आखिल भारतीय आस्तिक परीषदेचे सचिव बनले. 
• प्रार्थना समाजातर्फे प्रकाशित होणाऱ्या सुबोध पत्रिकेत ते लेख लिहीत.
• 1905 साली मुंबईत ‘तरुण ब्राम्ह संघ’ नावाची संस्था स्थापन.
• 1934 च्या बडोदा येथील मराठी साहित्य संमेलनाचे अध्यक्षस्थान  त्यांनी भूषविले होते.
• राजकीय, सामाजिक क्षेत्रात व अस्पृश्यांच्या प्रश्नांसंदर्भात जागृती करण्याचे प्रयत्न त्यांनी केले.
• अशा प्रकारे महर्षी विठ्ठल रामजी शिंदे यांनी विसाव्या शतकाच्या पूर्वार्धात मोठ्या निष्ठेने व निःस्पृहपणे अस्पृश्यता निवारण्यासाठी व त्यांच्या सर्वांगीण उद्धार व विकासासाठी अभूतपूर्व कार्य केले. 
• 1901 मध्ये मुंबईतील प्रार्थना समाज व कलकत्यातील ब्राम्हो समाज यांच्या साह्याने इंग्लंड मधील मॅनचेस्टर येथे धर्म शिक्षणाचा अभ्यास करण्यासाठी ते गेले.
• अस्पृश्यांच्या मदती सोबतच शेतकरी, शेतमजूर यांच्यावरील अन्यायाला वाचा फोडली. 
• स्त्रियांना सक्तीचे व मोफत शिक्षण याची जागृती निर्माण केली. 
• 1905 साली महर्षी शिंदे यांनी पुणे येथे अस्पृश्य मुलांसाठी रात्रशाळा सुरु केल्या.
• महर्षी शिंदे विलायतेत सर्व धर्माचे अध्ययनासाठी गेले असताना बौद्ध धर्माचा व पाली भाषेचा त्यांनी विशेष अभ्यास केला. त्यांनी 1910 साली पुण्यात ‘बौद्ध धर्माचा जीर्णोद्धार’ या विषयावर जाहीर व्याख्यान दिले. 
• ‘मी बौद्ध आहे’ असे ते म्हणत, बुद्ध जयंती देखील पाळीत. पण केवळ प्रत्यक्ष बौद्ध धर्मात प्रवेश केल्यामुळे दलितांचा प्रश्न सुटेल असे त्यांचे मत नव्हते.
• महर्षी वि. रा. शिंदे यांच्यावर जॉन स्टुअर्ट मिल या लेखकाच्या ऑन लिबर्टी व सबजेक्ट ऑफ वुमन या ग्रंथाचा प्रभाव होता.
• महात्मा फुले यांना शिंदे हे गुरुस्थानी मानत असे.
• डिप्रेस्ड क्लासेस मिशन सोसायटी ऑफ इंडिया (1906), कौटुंबिक उपासना मंडळ (1924), ब्राह्मोसमाज (1933) या संस्थांची स्थापना त्यांनी केली. 
• 1898 साली सातारा येथे प्रार्थना समाजाची दिक्षा घेतली.
• 1930 ला प्रार्थना समाजाचे प्रचारक म्हणून त्यांची निवड झाली. बेळगाव येथून भारत दौरा सुरु केला.
• 14 मार्च, 1907 रोजी त्यांनी सोमवंशीय मित्र समाजाची स्थापना केली. अस्पृश्य लोकांनी स्व-उद्धारार्थ धार्मिक व सामाजिक सुधारणा करवून घेणे हा त्यामागचा हेतू होता.
• साधारणपणे 1903 ते 1910 या काळात त्यांनी एकेश्र्वरवादी तत्त्वज्ञानाचा प्रचार करत प्रार्थना समाजाचे कार्य केले.
• 1910 पासून त्यांनी प्रार्थना समाजाशी असलेले संबंध संपवले.
• 1911 मध्ये मुरळी सोडण्याच्या पद्धतीच्या विरोधामध्ये त्यांनी प्रतिबंधक परिषद बोलावली.
• महर्षी शिंदे यांनी मुरळी सोडणे या प्रथेचा विरोध केला.
• 1920 ला नागपूर येथे त्यांनी अखिल भारतीय अस्पृश्यता निवारण परीषद बोलावली.
• अहमदनगरजवळील भिंगार या खेडेगावात जन्मलेल्या हजारो अस्पृश्यांसमोर अस्पृश्योध्दासाठी झटण्याची प्रतिज्ञा शिंदेनी केली. या कार्यात त्यांना त्यांच्या भगिनी जनाक्का शिंदे यांची मदत झाली.
• भाई माधवराव बागल यांनी महर्षी शिंदे यांचे वर्णन करताना म्हटले की, ‘त्यांना पाहताच त्यांचे पाय मला धरावेसे वाटत असे.
• एक सत्याग्रही म्हणून ते स्वातंत्र्यलढ्यात सहभागी झाले होते. अनेक विविध संस्थांसह त्यांनी राष्ट्रीय मराठा संघ, समता सैनिक दल, बहुजन समाज पक्ष या संस्था-संघटनांच्या माध्यमातून सामाजिक व राजकीय कार्य केले.
• मुरळीची प्रथा, अस्पृश्यांना मंदिर प्रवेश, होळी उत्सवातील बीभत्स प्रकार या सर्वच समस्यांबाबत त्यांनी लक्षणीय कार्य केले.
• शेतकर्‍यांच्या समस्याही त्यांनी अभ्यासल्या, त्यासाठी शेतकर्‍यांच्या संघटनाचाही त्यांनी प्रयत्न केला.
• 2 जानेवारी 1944 रोजी पुणे येथे त्यांचे निधन झाले.

ग्रंथसंपदा:

• महर्षी शिंदे यांनी आपल्या लेखनातून समाजसुधारणेचे विचार मांडले. त्यांनी ‘उपासना’ या मासिकातून व ‘सुबोधचंद्रिका’ या साप्ताहिकातून लेखन केले.
• ‘माझ्या आठवणी व अनुभव’ नावाचे हे आत्मचरित्र तीन भागांत विभागले असून पहिल्या भागात त्यांनी आपला जीवनवृत्तान्त सांगितला आहे. तर उर्वरित भागात शिंदे यांच्या ब्राह्मो समाज, प्रार्थना समाज, डिप्रेस्ड क्लासेस मिशन या सामाजिक व राजकीय कार्याचे विवेचन आहे.

1. भारतीय अस्पृश्यतेचा प्रश्न -1933 
2. Untouchable of India
3. History of Parihars
4. माझ्या आठवणी व अनुभव (Autobiography)
5. भागवत धर्माचा विकास 
6. मराठ्यांची पूर्वपीठिका
7. कानडी – मराठी संबंध 
8. कोकणी – मराठी संबंध
9. Thiestic directory

महाराष्ट्रातील सर्व स्पर्धा परीक्षांसाठी ऑनलाईन क्लास, व्हिडिओ कोर्स, टेस्ट सिरीज, पुस्तके आणि इतर अभ्यास साहित्य खाली दिलेल्या लिंक वर क्लिक करून मिळावा.

महाराष्ट्र अभ्यास साहित्य

अड्डा 247 मराठीचे युट्युब चॅनल

अड्डा 247 मराठी अँप 

Sharing is caring!