महर्षी कर्वे व त्यांचे कार्य: MPSC 2024 अभ्यास साहित्य

महर्षी कर्वे व त्यांचे कार्य

महर्षी कर्वे व त्यांचे कार्य: महर्षी डॉ. धोंडो केशव कर्वे (18 एप्रिल, 1858 – 9 नोव्हेंबर, 1962) हे एक प्रसिद्ध तसेच सर्वाधिक जीवन जगणारे महान समाजसुधारक होते . त्यांनी स्त्री शिक्षण आणि विधवा पुनर्विवाहात महत्त्वपूर्ण योगदान दिले. त्यांनी आपले जीवन महिलांच्या उन्नतीसाठी समर्पित केले. त्यांनी मुंबईत स्थापन केलेले SNDT महिला विद्यापीठ हे भारतातील पहिले महिला विद्यापीठ आहे . ते 1891 ते 1914 या काळात पुण्यातील फर्ग्युसन महाविद्यालयात गणिताचे शिक्षक होते .1958 मध्ये त्यांना भारतरत्न पुरस्काराने सन्मानित करण्यात आले.महर्षी कर्वे व त्यांचे कार्य या विषयी या लेखात सविस्तर माहिती दिलेली आहे. जी आगामी MPSC – 2024 परीक्षेसाठी अत्यंत महत्वाची आहे. 

MPSC परीक्षा 2024 : अभ्यास साहित्य प्लॅन पाहण्यासाठी येथे क्लिक करा

MPSC राजपत्रित नागरी सेवा संयुक्त पूर्व परीक्षा 2024 अधिसुचना पाहण्यासाठी येथे क्लिक करा

महर्षी कर्वे व त्यांचे कार्य: विहंगावलोकन

खालील तक्त्यात महर्षी कर्वे व त्यांचे कार्य या विषयी विहंगावलोकन दिले आहे.

वेेयक्तिक माहिती – 

• महर्षि धोंडो केशव कर्वे यांना ‘अण्णा’ या नावानेही ओळखले जात. 
• महर्षि कर्वे यांचा जन्म  18 एप्रिल 1858 रोजी ‘शेरवली’ (रत्नागिरी) येथे झाला. 
• त्यांचे सुरुवातीचे शिक्षण मुरुड येथे झाले. 
• त्यांना सोमण गुरूजींकडून लोकसेवेची प्रेरणा मिळाली होती. 
• 1873 मध्ये राधाबाईंशी त्यांचा पहिला विवाह झाला. 
• तसेच राधाबाईंच्या निधनानंतर 1893 मध्ये बाया कर्वे म्हणजेच गोदुबाईंशी (विधवा) त्यांचा दूसरा विवाह झाला.
• गोदुबाई या पंडिता रमाबाई यांच्या शारदा सदनमधील पहिल्या विद्यार्थीनी होत्या. या वेळी गो.ग.आगरकर हे उपस्थित होते. हा पहिलाच पुनर्विवाह होता. 
• विधवा पुनर्विवाहामुळे त्यांना प्रचंड त्रास सहन करावा लागला. त्यांना मुरुडमध्ये बहिष्कृत घोषित करण्यात आले.
• महर्षि धोंडो केशव कर्वे यांचा मुलगा – रघुनाथ धोंडो कर्वे. 
• रघुनाथ कर्वे यांनी 1921 मध्ये संतती नियमन केंद्र सुरु केले. 

सामाजिक कार्य – 

• गोपाळकृष्ण गोखले यांच्या निमंत्रणावरून 1891 मध्ये, कर्वे पुण्यातील प्रसिद्ध फर्ग्युसन महाविद्यालयात प्राध्यापक झाले. येथे 23 वर्षे अखंड सेवा केल्यानंतर ते 1914 मध्ये सेवानिवृत्त झाले.
• महर्षी कर्वे यांनी “विधवा विवाह संघ” स्थापन केला. 
• 1893 मध्ये विधवा विवाहोत्तेजक मंडळाची स्थापना त्यांनी वर्ध्याला केली. 
• इ.स. 1896 मध्ये त्यांनी “अनाथ बालिकाश्रम असोसिएशन” ची स्थापना केली.याचे अध्यक्ष रा.गो. भांडारकर हे होते व येथे कमलाबाई गरूड या पहिल्या विधवा महिला होत्या. 
• जून 1900 मध्ये पुण्याजवळ हिंगणे नावाच्या ठिकाणी छोटेसे घर बांधून “अनाथ बालिकाश्रम” ची स्थापना केली. यासाठी गोविंद गणेश जोशी यांनी 6 एकर जागा दिली होती.
• अनाथ बालिकाश्रमाची उद्दिष्टे –

1. विधवा स्त्रियांना शिक्षण देणे.
2. विधवांच्या विचारात आणि मनोवृत्तीत बदल करणे.
3. विधवांची दुःखे हलकी करण्यासाठी प्रयत्न करणे.
4. आपले जीवन निरर्थक नसून एक स्वतंत्र व्यक्तिमत्त्व आहे, असा विचार विधवा स्त्रियांमध्ये दृढ करणे.
5. विधवांना मदत करणे व त्यांच्या शिक्षणाची सोय करणे.
6. विधवा स्त्रियांना स्वावलंबी करणे.

• 4 मार्च 1907 रोजी त्यांनी “महिला शाळे” ची स्थापना केली, ज्याची स्वतःची इमारत 1911 पर्यंत पूर्ण झाली.
• स्त्रीयांची सेवा करण्यासाठी व  त्यांच्या संस्था चालविण्यासाठी 1910 ला कर्वेंनी निष्काम कर्ममठाची स्थापना केली. 
• निष्काम कर्ममठाचे ब्रीदवाक्य – लोकसेवेसाठी निष्काम बुध्दीने तन, मन, धन अर्पण करणारे निस्वार्थी व त्यागी कार्यकर्ते तयार करणे.
• 1915 च्या सामाजिक परिषदचे अध्यक्षपद कर्वेंनी भूषवले. 
• त्यांनी महिला विद्यापीठाची स्थापना 1916 मध्ये केली. याचे प्रथम कुलगुरू रा.गो. भांडारकर हे होते. 
• विठ्ठलदास ठाकरसी यांनी मातोश्री श्रीमती नथीबाई दामोदर ठाकरसी यांच्या स्मरणार्थ 15 लाख रुपयांची देणगी दिल्यामुळे या विद्यापीठाला श्रीमती नथीबाई दामोदर ठाकरसी (S.N.D.T.) असे नाव देण्यात आले. 
• हे देशातील पहिले महिला विद्यापीठ आहे. त्यांच्या कार्याचा गौरव म्हणून भारत सरकारने ‘भारत रत्न’ किताब देऊन त्यांना सन्मानित केले.
• 1936 मध्ये, गावांमध्ये शिक्षणाचा प्रसार करण्यासाठी, महर्षी कर्वे यांनी “महाराष्ट्र ग्राम प्राथमिक शिक्षण समिती” ची स्थापना केली, ज्याने हळूहळू विविध गावांमध्ये 40 प्राथमिक शाळा उघडल्या.
• कर्वेंनी 1944 मध्ये समता संघ स्थापन केला.  

पुस्तके व पदव्या – 

• इ.स. 1915 मध्ये महर्षी कर्वे यांनी मराठी भाषेत लिहिलेला “आत्मचरित” हा ग्रंथ प्रकाशित झाला. 
• इ.स. 1936 मध्ये  Looking Back या नावाने त्यांचे इंग्रजीत आत्मचरित्र प्रकाशित झाले.
• 1942 मध्ये, त्यांना बनारस विद्यापीठाने डि.लिट ही पदवी दिली. 
• 1951 मध्ये, त्यांना पुणे विद्यापीठाने डि.लिट ही पदवी दिली. 
• 1954 मध्ये, त्यांच्या स्वतःच्या महिला विद्यापीठाने (SNDT) त्यांना डि.लिट ही पदवी दिली. 
• 1955 मध्ये भारत सरकारने त्यांना ” पद्मविभूषण ” देऊन सन्मानित केले आणि वयाची 100 वर्षे पूर्ण केल्यावर, 1957 मध्ये मुंबई विद्यापीठाने त्यांना L.L.D. ची पदवी प्रदान केली. 
• 1958 मध्ये भारताच्या राष्ट्रपतींनी त्यांना देशाचा सर्वोच्च सन्मान “भारतरत्न” देऊन गौरविले. 
• भारत सरकारच्या पोस्टल टेलिग्राफ विभागाने त्यांच्या सन्मानार्थ टपाल तिकीट जारी करून त्यांच्याबद्दल आदर व्यक्त केला होता. 
• देशवासीय त्यांना आदराने महर्षी म्हणत.
• 19 नोव्हेंबर 1962 रोजी “महर्षी” कर्वे यांचे वयाच्या 104 व्या वर्षी निधन झाले.

महाराष्ट्रातील सर्व स्पर्धा परीक्षांसाठी ऑनलाईन क्लास, व्हिडिओ कोर्स, टेस्ट सिरीज, पुस्तके आणि इतर अभ्यास साहित्य खाली दिलेल्या लिंक वर क्लिक करून मिळावा.

महाराष्ट्र अभ्यास साहित्य

अड्डा 247 मराठीचे युट्युब चॅनल

अड्डा 247 मराठी अँप | अड्डा 247 मराठी टेलिग्राम ग्रुप

Sharing is caring!