भारतातील राष्ट्रीय आणीबाणी 1975 ते 1977 | National Emergency in India 1975 to 1977 : MPSC Gazetted Civil Services Exam 2024 अभ्यास साहित्य

भारतातील राष्ट्रीय आणीबाणी 1975 ते 1977

भारतातील राष्ट्रीय आणीबाणी 1975 ते 1977 : भारतीय राज्यघटनेच्या कलम 352 मध्ये राष्ट्रीय आणीबाणीशी संबंधित तरतुदींची रूपरेषा दिली आहे. युद्ध, बाह्य आक्रमण किंवा अंतर्गत बंडखोरी यामुळे देशाची शांतता, सुरक्षितता किंवा स्थिरता धोक्यात आणणारी असाधारण परिस्थिती उद्भवल्यास, आणीबाणीची स्थिती घोषित आणि लागू केली जाऊ शकते. हा लेख भारतातील राष्ट्रीय आणीबाणीची सर्वसमावेशक माहिती प्रदान करतो, ज्यामध्ये संविधान लागू झाल्यापासूनची त्यांची सुरुवातीची घोषणा, त्यांच्या घोषणेची हमी देणारी परिस्थिती, अशा आणीबाणीच्या काळात सरकारचे अधिकार आणि त्यांचा राजकीय भूभागावर होणारा परिणाम यांचा समावेश आहे.

भारतातील राष्ट्रीय आणीबाणी 1975 ते 1977: विहंगावलोकन

भारतातील राष्ट्रीय आणीबाणी 1975 ते 1977 चे विहंगावलोकन खाली दिले आहे.

भारतातील राष्ट्रीय आणीबाणी 1975

• भारतातील राष्ट्रीय आणीबाणी हा 1975 ते 1977 असा 21 महिन्यांचा कालावधी होता जेव्हा पंतप्रधान इंदिरा गांधी यांनी देशभरात आणीबाणीची स्थिती होती.
• पंतप्रधान इंदिरा गांधी यांच्या सल्ल्यानुसार, राष्ट्रपती फखरुद्दीन अली अहमद यांनी 25 जून 1975 रोजी राष्ट्रीय आणीबाणीची घोषणा केली.
• राज्यघटनेच्या कलम 352 अन्वये राष्ट्रपती फखरुद्दीन अली अहमद यांनी अधिकृतपणे जारी केलेल्या “आंतरिक अशांतता” मुळे, आणीबाणी लागू होती. 25 जून 1975 पासून आणि 21 मार्च 1977 रोजी संपली.
• इंदिरा गांधी यांना पदावर राहण्यास अपात्र ठरविणाऱ्या न्यायालयाच्या निर्णयाच्या पार्श्वभूमीवर भारतात राष्ट्रीय आणीबाणी घोषित करण्यात आली.
• अलाहाबाद उच्च न्यायालयाने निर्णय दिला की गांधींनी त्यांच्या मतदारसंघातील निवडणुकीवर प्रभाव टाकण्यासाठी सरकारी यंत्रणेचा वापर केला होता आणि त्यांना सहा वर्षांसाठी पद धारण करण्यास मनाई करण्यात आली होती.
• आणीबाणी जाहीर करून, नागरी स्वातंत्र्य निलंबित करून आणि विरोधी नेत्यांना तुरुंगात टाकून गांधींनी प्रत्युत्तर दिले.
• भारतातील राष्ट्रीय आणीबाणीच्या काळात, सरकारने मतभेद आणि अभिव्यक्ती स्वातंत्र्यावर कडक कारवाई केली.
• प्रेस सेन्सॉर करण्यात आले आणि विरोधी नेत्यांना अटक करण्यात आली.
• बऱ्याच लोकांना चाचणीशिवाय ताब्यात घेण्यात आले आणि यातना आणि इतर मानवी हक्कांचे उल्लंघन झाल्याच्या बातम्या आल्या.
• सरकारने अनेक वादग्रस्त कार्यक्रमही सुरू केले, जसे की सक्तीची नसबंदी मोहीम ज्याने गरीब लोकांना लक्ष्य केले.
• भारतातील राष्ट्रीय आणीबाणी 1977 मध्ये संपुष्टात आली, जेव्हा इंदिरा गांधींनी नव्याने निवडणुका घेण्याचे आवाहन केले.
• विरोधी जनता पक्षाने निवडणुका जिंकल्या आणि गांधींचा पराभव झाला.
• भारतातील आणीबाणी हा भारताच्या इतिहासातील सर्वात गडद काळ मानला जातो आणि तो आजही एक वादग्रस्त विषय आहे.

भारतातील राष्ट्रीय आणीबाणी 1975 ठळक मुद्दे

1975 ते 1977 या भारतीय आणीबाणीच्या काळात घडलेल्या काही प्रमुख घटना येथे आहेत :

• 25 जून 1975: राष्ट्रपती फखरुद्दीन अली अहमद यांनी आणीबाणी जाहीर केली.
  वाढत्या राजकीय अशांतता आणि आव्हानांना तोंड देत पंतप्रधान इंदिरा गांधी यांनी राष्ट्रपती फखरुद्दीन अली अहमद यांना भारतीय संविधानाच्या कलम ३५२ नुसार आणीबाणी घोषित करण्याचा सल्ला दिला. भारतातील आणीबाणी अंतर्गत अस्थिरता आणि राष्ट्रीय सुरक्षेच्या धोक्यामुळे न्याय्य होती. यामुळे नागरी स्वातंत्र्यांचे निलंबन, सेन्सॉरशिप लादण्यात आली आणि राजकीय नेत्यांना अटक झाली.
• 26 जून 1975: इंदिरा गांधी यांनी भारतातील आणीबाणीचे औचित्य साधून ऑल इंडिया रेडिओवर राष्ट्राला संबोधित केले.
  राष्ट्राला उद्देशून पंतप्रधान इंदिरा गांधी यांनी राजकीय आणि सामाजिक अशांतता, आर्थिक आव्हाने आणि आणीबाणीच्या घोषणेचे समर्थन करण्यासाठी कायदा व सुव्यवस्था राखण्याची गरज यासारख्या कारणांचा उल्लेख केला. देशाला अराजकता आणि अस्थिरतेकडे जाण्यापासून रोखण्यासाठी तिने हे एक आवश्यक पाऊल म्हणून चित्रित केले.
• 4 जुलै 1975: सर्वोच्च न्यायालयाने भारतात आणीबाणी कायम ठेवली.
  आणीबाणीला सर्वोच्च न्यायालयासमोर घटनात्मक आव्हान देण्यात आले. बहुमताच्या निर्णयात, न्यायालयाने अंतर्गत गोंधळाच्या कारणास्तव आणीबाणीची वैधता कायम ठेवली. सर्वोच्च न्यायालयाने सरकारच्या कारवाईचे समर्थन केल्याने हा निर्णय महत्त्वपूर्ण ठरला.
• सप्टेंबर 1976: इंदिरा गांधी यांचे पुत्र संजय गांधी यांनी सक्तीने नसबंदी मोहीम सुरू केली.
  भारतातील आणीबाणी: सरकारच्या लोकसंख्या नियंत्रण प्रयत्नांचा एक भाग म्हणून, पंतप्रधान इंदिरा गांधी यांचे पुत्र संजय गांधी यांनी एक वादग्रस्त सामूहिक नसबंदी मोहीम सुरू केली. मोहिमेला तिच्या जबरदस्तीच्या पद्धती आणि माहितीपूर्ण संमतीच्या अभावामुळे तीव्र टीकेचा सामना करावा लागला, परिणामी मानवी हक्कांचे उल्लंघन आणि प्रतिकूल सार्वजनिक प्रतिक्रिया उमटल्या.
• 18 जानेवारी 1977: इंदिरा गांधींनी नव्याने निवडणुका घेण्याचे आवाहन केले.
  भारतातील आणीबाणी: आंतरराष्ट्रीय आणि देशांतर्गत दबाव, आणि राजकीय आणि नागरी स्वातंत्र्य घट्ट करण्याच्या कालावधीनंतर, पंतप्रधान इंदिरा गांधी यांनी नवीन निवडणुका घेण्याचा निर्णय घेतला. हा निर्णय त्यांच्या सरकारच्या कृतींना कायदेशीर ठरवण्याचा आणि लोकशाही प्रक्रिया पुनर्संचयित करण्याचा प्रयत्न म्हणून पाहिला गेला.
• 21 मार्च 1977: जनता पक्षाने निवडणुका जिंकल्या आणि इंदिरा गांधींचा पराभव झाला.
  भारतात आणीबाणी: 1977 च्या निवडणुकांनी एक टर्निंग पॉइंट म्हणून चिन्हांकित केले. विरोधी पक्षांच्या युती असलेल्या नव्याने स्थापन झालेल्या जनता पक्षाने इंदिरा गांधींच्या काँग्रेस पक्षाविरुद्ध दणदणीत विजय मिळवला. निवडणुकांमध्ये आणीबाणी, कथित हुकूमशाही आणि मानवी हक्कांच्या उल्लंघनाविरुद्ध मोठ्या प्रमाणात सार्वजनिक प्रतिक्रिया दिसून आली. आणीबाणीचा कालखंड संपवून मोरारजी देसाई पंतप्रधान झाले.
• या घटना एकत्रितपणे राजकीय सत्ता संघर्ष, नागरी स्वातंत्र्यांचे निलंबन, लोकसंख्या नियंत्रण उपायांभोवतीचे विवाद आणि भारतातील आणीबाणीच्या समाप्तीचे आणि लोकशाही शासनाकडे परत येण्याचे संकेत देणारे महत्त्वपूर्ण निवडणूक बदल यांनी चिन्हांकित केलेल्या भारतीय इतिहासातील अशांत कालखंडाचे प्रतिनिधित्व करतात.

1975 मध्ये भारतात आणीबाणी का जाहीर करण्यात आली?

• भारतातील आणीबाणी 1975 ते 1977 पर्यंत 21 महिने चालली होती, ज्या दरम्यान पंतप्रधान इंदिरा गांधी यांनी देशभरात आणीबाणी लागू केली होती.
• पंतप्रधान इंदिरा गांधी यांच्या शिफारशीनंतर ही घोषणा करण्यात आली, 25 जून 1975 रोजी राष्ट्रपती फखरुद्दीन अली अहमद यांनी राष्ट्रीय आणीबाणीची स्थिती जाहीर केली.
• घटनेच्या कलम 352 च्या अधिकारानुसार कार्य करत, राष्ट्रपती फखरुद्दीन अली अहमद यांनी “अंतर्गत अशांतता” चे कारण असल्याचे सांगितले.
• आणीबाणी लादण्यासाठी, जी 25 जून 1975 पासून 21 मार्च 1977 पर्यंत लागू राहिली.
• इंदिरा गांधींनी आणीबाणी जाहीर करण्यामागे अनेक कारणे होती. एक कारण म्हणजे जयप्रकाश नारायण यांच्या नेतृत्वाखालील वाढती विरोधी चळवळ, दुष्काळ आणि आर्थिक संकट यांसह अनेक आव्हानांना तिला सामोरे जावे लागले.
• विरोधी पक्ष आपले सरकार पाडण्याचा डाव आखत असल्याची भीतीही तिने व्यक्त केली.
• भारतात आणीबाणीचे आणखी एक कारण म्हणजे इंदिरा गांधींना त्यांची सत्ता मजबूत करायची होती.
• 1966 पासून त्या पंतप्रधान होत्या आणि त्यांना विरोधकांकडून वाढत्या टीकेला सामोरे जावे लागत होते.
• भारतातील आणीबाणीने तिला तिच्या टीकाकारांना गप्प करण्याची आणि कोणत्याही तपासण्या किंवा शिल्लक न ठेवता राज्य करण्याची संधी दिली.
• आणीबाणी हा भारतीय इतिहासातील एक काळा अध्याय होता.
• तो काळ सेन्सॉरशिप, दडपशाही आणि मानवी हक्कांच्या उल्लंघनाचा होता.
• अनेक राजकीय विरोधकांना अटक करण्यात आली आणि त्यांना कोणत्याही खटल्याशिवाय ताब्यात घेण्यात आले.
• प्रेसवर सेन्सॉर करण्यात आले आणि भाषण स्वातंत्र्यावर गदा आली.
• भारतातील आणीबाणीचा अर्थव्यवस्थेवरही नकारात्मक परिणाम झाला.
• सरकारने अनेक उद्योग आणि व्यवसाय ताब्यात घेतले आणि कठोर किंमत नियंत्रण लादले.
• त्यामुळे वस्तू आणि सेवांचा तुटवडा निर्माण झाला आणि त्यामुळे महागाई वाढली.
• भारतातील आणीबाणी अखेर 1977 मध्ये संपुष्टात आली जेव्हा इंदिरा गांधींनी नव्याने निवडणुका घेण्याचे आवाहन केले.
• विरोधी पक्षांच्या युती असलेल्या जनता पक्षाने निवडणुकीत विजय मिळवला आणि इंदिरा गांधींचा पराभव झाला.
• आणीबाणी ही हुकूमशाही राजवटीच्या धोक्याची आठवण करून देणारी आहे. संकटकाळातही नागरिकांच्या मूलभूत हक्कांचे रक्षण करणे महत्त्वाचे आहे.

महाराष्ट्रातील सर्व स्पर्धा परीक्षांसाठी ऑनलाईन क्लास, व्हिडिओ कोर्स, टेस्ट सिरीज, पुस्तके आणि इतर अभ्यास साहित्य खाली दिलेल्या लिंक वर क्लिक करून मिळावा.

महाराष्ट्र अभ्यास साहित्य

अड्डा 247 मराठीचे युट्युब चॅनल

अड्डा 247 मराठी अँप 

Sharing is caring!