पाल साम्राज्याबद्दल माहिती | Pala Empire In Marathi : आदिवासी विकास विभाग भरती 2023 साठी अभ्यास साहित्य

पाल साम्राज्याबद्दल माहिती

गोपाल हे पाल साम्राज्याचे संस्थापक होते. 750 मध्ये त्यांनी हे साम्राज्य स्थापन केले. तो सुरुवातीला सरदार होता पण नंतर बंगालचा शासक बनला. खरे तर ते बंगालचे पहिले बौद्ध शासक होते. कामरूपवर गौर राज्याचे वर्चस्व संपल्यानंतर त्याने कामरूपवर आपला अधिकार प्रस्थापित केला. त्याच्या मृत्यूच्या वेळी, बंगाल आणि बिहारचा बहुतेक भाग त्याच्या साम्राज्यात समाविष्ट होता. या लेखात तुम्हाला पाल साम्राज्याविषयी मराठीत सविस्तर माहिती मिळेल.

पाल साम्राज्याबद्दल माहिती : विहंगावलोकन 

पाल साम्राज्य हे मध्ययुगीन भारतातील एक महत्त्वाचे राज्य होते जे 750 ते 1174 AD पर्यंत टिकले. या राज्याची स्थापना गोपालाने केली होती, जो स्थानिक राजा होता. या घराण्याने भारताच्या पूर्व भागात साम्राज्य निर्माण केले. खालील तक्त्यामध्ये पाल साम्राज्याचे विहंगावलोकन मिळवा.

Pala Empire In Marathi | पाल साम्राज्य

Pala Empire In Marathi: 750 च्या सुमारास बंगालमधील राजा गोपाळ याने पाल साम्राज्याची (Pala Empire In Marathi) स्थापना केली. या राजवंशाची स्थापना गोपाल या स्थानिक प्रमुखाने केली होती. 8 व्या शतकाच्या मध्यात अराजकतेच्या वातावरणात गोपाल राज्यकर्ता झाला. त्याचा उत्तराधिकारी धर्मपाल याने त्याच्या कारकिर्दीत साम्राज्याचा मोठ्या प्रमाणात विस्तार केला आणि काही काळ कन्नौज, उत्तर प्रदेश आणि उत्तर भारतावरही नियंत्रण ठेवले. पाल साम्राज्य एक सुरुवातीचे महत्वाचे मध्ययुगीन राजवंश होते. आज या लेखात आपण पाल साम्राज्याबद्दल (Pala Empire In Marathi) सविस्तर माहिती पाहणार आहे.

History of Pal Empire | पाल साम्राज्याचा इतिहास

History of Pal Empire in Marathi: हर्षवर्धनच्या काळानंतर संपूर्ण उत्तर भारतात राजकीय, सामाजिक आणि आर्थिक गहिरे संकट उभे राहिले, तेव्हा बिहार, बंगाल आणि ओरिसा या संपूर्ण प्रदेशात संपूर्ण अराजकता पसरली होती. त्याच वेळी गोपालांनी बंगालमध्ये स्वतंत्र राज्य घोषित केले. तो एक सक्षम आणि कार्यक्षम शासक होता, ज्याने 750 AD ते 770 AD पर्यंत राज्य केले. या दरम्यान त्यांना औदंतपुरी (बिहार शरीफ) येथे एक मठ आणि विद्यापीठ बांधले गेले. पाल शासकांनी (Pala Empire In Marathi) बौद्ध धर्माचे पालन केले. आठव्या शतकाच्या मध्यात पूर्व भारतात पाल घराण्याचा उदय झाला. गोपाल हा पाल वंशाचा संस्थापक मानला जातो.

आपण तिबेटी ग्रंथांमधून पाल राजघराण्याबद्दल शिकतो, जरी ते सतराव्या शतकात लिहिले गेले. त्यांच्या मते, पाल शासकांनी बौद्ध धर्म आणि ज्ञानाचे संरक्षण आणि प्रचार केला. धर्मपालाने संपूर्ण पूर्वेकडील प्रदेशात प्रसिद्ध असलेल्या नालंदा विद्यापीठाचे पुनरुज्जीवन केले आणि त्याच्या खर्चासाठी 200 गावे दान (वेगळी) केली. त्यांनी विक्रमशिला विद्यापीठाचीही स्थापना केली. ज्याची कीर्ती नालंदा नंतरच आहे. मगधमध्ये गंगेजवळ डोंगरमाथ्यावर वसलेले होते. पाल शासकांनी अनेक वेळा विहार बांधले ज्यात मोठ्या संख्येने बौद्ध लोक राहत होते.

Rulers of the Pala Empire in Marathi | पाल साम्राज्याचे राज्यकर्ते

पाल (Pala Empire In Marathi) राजवंशाचे संस्थापक गोपाल होते. महिपाल पहिला याला पाल वंशाचा दुसरा संस्थापक म्हटले जाते. सर्व पाल शासक बौद्ध धर्माचे अनुयायी होते. पाल राज्यकर्ते परमसौगत ही पदवी धारण करत असत. पाल घराण्याच्या शासकांचा साम्राज्यविस्तार संपूर्ण बंगाल, बिहार ते कन्नौजपर्यंत होता. धर्मपालाच्या लखीमपूर शिलालेखात असे वर्णन केले आहे की मत्स्य न्याय (मोठ्या लोकांकडून लहानांचे शोषण) नाखूष झाल्यानंतर जनतेने गोपाल नावाच्या सेनापतीला आपला राजा म्हणून निवडले. सुलेमानने पाल राज्याला रुह्मा किंवा धर्म म्हटले.

गोपाल (ई. स 750- ई. स 770)

आठव्या शतकाच्या मध्यात बंगालमध्ये अशांतता पसरली होती. त्यामुळे काही लोकांनी गोपाळला राजा बनवले. अशा प्रकारे बंगालमध्ये पाल घराण्याची स्थापना झाली. त्यांनी ओदंतपुरी येथे मठ बांधला. यानंतर त्याचा पुत्र धर्मपाल हा पुढचा शासक झाला.

धर्मपाल (ई. स 770 – ई. स 810)

उत्तर भारतातील प्रमुख राज्यांच्या पंक्तीत बंगालची स्थापना झाली. कन्नौजच्या त्रिकोणी संघर्षात धर्मपाल (Pala Empire In Marathi) अडकले होते. त्याने कन्नौजच्या अधिपती इंद्रयुधचा  पराभव केला  आणि चक्रयुधला त्याच्या संरक्षणाखाली कन्नौजचा अधिपती बनवले. गुजराती कवी सोढल यांनी त्याला उत्तरपथ स्वामी ही पदवी दिली. त्यांनी राष्ट्रकूट राजकुमारी रन्ना देवीशी विवाह केला. या राष्ट्रकूट राजाला ध्रुव, तिसरा गोविंद आणि प्रतिहार नागभट्ट तिसरा यांनी पराभूत केले. त्यांनी अनेक बौद्ध मठ आणि विहार बांधले, नालंदाचे पुनरुज्जीवन केले. त्यांनी बिहारमधील भागलपूर आणि सोमपूर महाविहार (आजच्या बांगलादेशात) येथे विक्रमशिला विद्यापीठाची स्थापना केली. हा बौद्ध लेखक हरिभद्रसंरक्षण दिले. यानंतर त्याचा मुलगा देवपाल गादीवर बसला.

देवपाल (ई. स 810- ई. स 850)

तो पाल साम्राज्यातील (Pala Empire In Marathi) सर्वात शक्तिशाली शासक होता. त्याचा सेनापती त्याचा चुलत भाऊ जयपाल होता. गादीवर बसल्यानंतर त्यांनी वडिलांप्रमाणे विस्तारवादी धोरण अवलंबले. त्याने मुंगेरला आपली राजधानी बनवली. अरब प्रवासी सुलेमान त्याच्या कारकिर्दीत आला. सुलेमानने देवपालाला प्रतिहार म्हटले, जो राष्ट्रकूट शासकांपेक्षा अधिक शक्तिशाली होता. देवपालानंतर काही काळ पाल घराण्याचे साम्राज्य बंगाल आणि बिहारपर्यंत मर्यादित राहिले. तारानाथने देवपाल यांना बौद्ध धर्माचे पुनरुज्जीवन करणारे म्हटले. यानंतर विग्रहपाल, नारायणपाल, राज्यपाल, गोपाल दुसरा, विग्रहपाल दुसरा इत्यादी राज्यकर्ते झाले.

महिपाल पहिला (ई. स 978 -ई. स 1038)

महिपाल हा पाल वंशाचा (Pala Empire In Marathi) दुसरा संस्थापक असल्याचे म्हटले जाते. यावेळी राजेंद्र चोलने विक्रम चोलच्या नेतृत्वाखाली बंगालवर हल्ला केला आणि पाल शासकाचा पराभव केला. या नयापालानंतर विग्रहपाल हा तिसरा शासक झाला.

रामपाल (ई. स 1075 – ई. स 1120)

रामपाल हा पाल घराण्याचा शेवटचा शक्तिशाली शासक मानला जातो. कैवर्तांनी त्याच्या कारकिर्दीतही बंड केले आणि रामपालने संध्याकरनंदीच्या रामचरितमध्ये उल्लेख असलेल्या या जातीतील भीमाकडून वरेंद्री जिंकले. या पुस्तकात संध्याकार नंदीने स्वतःचे वाल्मिकी आणि रामपालचे राम म्हणून वर्णन केले आहे. यावेळी गहाडवाल्यांनी आपले राज्य बिहारमधील शहााबाद आणि गयापर्यंत विस्तारले. शेवटी त्यांनी मुंगेर येथील गंगा नदीत बुडून आत्महत्या केली.

Administration and Governance of the Pala Empire | पाल साम्राज्याचे प्रशासन आणि शासन

Administration and Governance of the Pala Empire: राजा सर्व कारभाराच्या केंद्रस्थानी होता. ते प्रशासनाच्या सशस्त्र दलाचे प्रमुखही होते. उदाहरणार्थ, धर्मपालाने कन्नौजचा ताबा घेतला आणि एक भव्य दरबार आयोजित केला ज्यामध्ये पंजाब, पूर्व राजस्थान इत्यादी गौण राज्यकर्ते सहभागी झाले.

• न्यायव्यवस्थाही राजाच्याच जबाबदारीत होती. राजकारण आणि न्याय याशिवाय न्यायालय हे सांस्कृतिक जीवनाचे केंद्र होते. नर्तक आणि कुशल संगीतकारही दरबारात राहत.
• राजाचे पद सामान्यतः वंशपरंपरागत होते. भारी पदव्या धारण करून राजा इतर राज्यकर्त्यांमध्ये श्रेष्ठ असल्याचा दावा करत असे.
• राजाला सल्ला देण्यासाठी अनेक मंत्री होते. साधारणपणे हे पद देखील आनुवंशिक होते. मंत्र्यांपैकी एक नेता हा नेता मानला जायचा आणि राजा इतर मंत्र्यांपेक्षा त्याच्यावर जास्त अवलंबून होता. मंत्रिपदाच्या आनुवंशिकतेमुळे मंत्री खूप शक्तिशाली व्हायचे.
• साम्राज्याच्या सुरक्षिततेसाठी आणि विस्तारासाठी, एक प्रचंड सशस्त्र दल तयार केले गेले. या संदर्भात, अरब व्यापारी सुलेमानच्या अहवालावरून हे देखील ज्ञात आहे की पाल शासकांकडे प्रचंड सुव्यवस्थित पायदळ आणि घोडदळ आणि मोठ्या संख्येने युद्ध हत्ती होते. त्यांच्याकडे नौदल होते अशीही माहिती आहे.
• पायदळात नियमित आणि अनियमित असे दोन्ही सैनिक होते. नियमित सैनिक हे वंशपरंपरागत होते आणि काहीवेळा त्यांना मालवा, खास (आसाम), लाट (दक्षिण गुजरात), कर्नाटक इत्यादी देशाच्या विविध भागातून भरती केले जात असे.

Economy and Trade of the Pala Empire in Marathi | पाल साम्राज्याची अर्थव्यवस्था आणि व्यापार

Economy and Trade of the Pala Empire: पश्चिम बंगालमध्ये स्थायिक झालेल्या निर्वासित लोकसंख्येचा परिणाम म्हणून तेथे शेतीचा प्रसार झाला. पशुपालन आणि अन्न गोळा करणारे समुदाय कायमस्वरूपी स्थायिक झाले आणि त्यांनी शेती सुरू केली. बंगालच्या वाढत्या समृद्धीमुळे दक्षिण पूर्व आशियातील ब्रह्मदेश, मलाया, जावा, सुमात्रा इत्यादी देश आणि चीन यांच्याशी व्यापारी-सांस्कृतिक संबंध निर्माण होऊ शकले.

दक्षिण-पूर्व आशिया आणि चीनसोबतचा व्यापार खूप फायदेशीर होता आणि त्यामुळे पाल साम्राज्याची (Pala Empire In Marathi) भरभराट झाली. या व्यापारामुळे पाल साम्राज्यात सोन्या-चांदीचा साठा वाढला. मलाया, जावा, सुमात्रा आणि शेजारील बेटांवर राज्य करणारे बौद्ध शासक शैलेंद्र यांचे पाल शासकांशी जवळचे संबंध होते. त्यांनी नालंदा येथे एक मठ बांधला. पाल काळात पर्शियन आखाती प्रदेशाशी व्यापारही वाढला.

महाराष्ट्रातील सर्व स्पर्धा परीक्षांसाठी ऑनलाईन क्लास, व्हिडिओ कोर्स, टेस्ट सिरीज, पुस्तके आणि इतर अभ्यास साहित्य खाली दिलेल्या लिंक वर क्लिक करून मिळावा.

महाराष्ट्र अभ्यास साहित्य

अड्डा 247 मराठीचे युट्युब चॅनल

अड्डा 247 मराठी अँप 

Sharing is caring!