तर्क व अनुमान : आदिवासी विकास विभाग भरती 2023 साठी अभ्यास साहित्य

तर्क व अनुमान

Syllogism चा शाब्दिक अर्थ अनुमान किंवा निर्णय आहे. हा लॉजिकल रिजनिंगचा एक महत्त्वाचा विभाग आहे आणि MPSC, आदिवासी विकास विभाग भरती 2023 इत्यादीसारख्या जवळपास सर्व स्पर्धा परीक्षांमध्ये यावर प्रश्न विचारले जातात. सिलोजिझम उमेदवारांना तर्कशास्त्र विभागात चांगले गुण मिळवण्यास मदत करते कारण ते कमी सराव आणि कठोर परिश्रमाने गुण देऊ शकते. या विषयासाठी मूलभूत ज्ञान आणि प्रश्नांची अचूक उत्तरे देण्यासाठी काही युक्त्या आवश्यक आहेत. खालील लेख तुम्हाला Syllogism चा अर्थ, प्रकार, युक्त्या आणि परीक्षेत विचारल्या जाणाऱ्या प्रश्नांचे प्रकार समजून घेण्यास मदत करतो.

तर्क व अनुमान : विहंगावलोकन 

या लेखात सिलॉजिझम प्रश्न सोडवण्यासाठी टिपा आणि युक्त्या तसेच काही संबंधित नियम दिले आहेत.तर्क व अनुमान या विषयाचे विहंगावलोकन खालील टेबल मध्ये दिलेले आहे.

Syllogism म्हणजे काय?

सिलॉजिझमला तर्काच्या स्वरूपाचे उदाहरण म्हणून संबोधले जाऊ शकते जे तार्किक तर्कांतर्गत येते. तर्काच्या या स्वरूपामध्ये विधाने, निष्कर्ष यांचा समावेश होतो आणि नंतर वेन डायग्रामच्या मदतीने उमेदवार त्यांची उत्तरे काढू शकतात. ही विधाने किंवा निष्कर्ष वास्तविक जगात खरे असण्याची गरज नाही.
उदाहरण: सर्व मांजरी प्राणी आहेत, सर्व प्राण्यांना चार पाय आहेत, म्हणून, सर्व मांजरींना चार पाय आहेत.

तर्कशास्त्रातील सिलोजिझमचे प्रकार

रिझनिंग सिलॉजिझममध्ये मुळात चार प्रकार आहेत जे खालीलप्रमाणे आहेत:

मूलभूत सिलोजिझम – या प्रकारच्या सिलोजिझम तर्कामध्ये, निष्कर्ष नेहमी 100% खरे असले पाहिजेत. जे निष्कर्ष 99% खरे असतील ते खोटे मानले जातील.
Either OR Case Syllogism – तर्कशास्त्रातील या प्रकारच्या सिलोजिझममध्ये, जेव्हा निष्कर्ष 100% सत्य नसतात, परंतु दिलेले दोन निष्कर्ष 50% सत्य असतात तेव्हा एकतर-किंवा केस तयार होईल. त्यामध्ये, दोन्ही विधानांमध्ये समान घटक असणे आवश्यक आहे.
कोडेड सिलोजिझम – कोडेड प्रकारातील सिलोजिझममध्ये विधाने आणि निष्कर्ष कोडेड स्वरूपात दिले जातात. उत्तर शोधण्यासाठी उमेदवारांनी विधाने आणि निष्कर्ष डीकोड करणे आवश्यक आहे.
अनुक्रमिक सिलोजिझम – अनुक्रमिक प्रकारातील सिलोजिझममध्ये, पर्यायांनंतर विधाने दिली जातात. उमेदवारांना पहिल्या दोन विधानांमधून तिसरे विधान तार्किकदृष्ट्या काढता येईल असा संच निवडणे आवश्यक आहे.

Syllogism तर्क युक्त्या

तर्कशास्त्रात, सिलोजिझम म्हणजे सर्व विधानांचे समाधान करून निष्कर्ष काढणे. उमेदवारांनी दिलेले विधान 100% सत्य मानून त्यावर आधारित निष्कर्ष काढणे आवश्यक आहे. विद्यार्थ्यांनी आगामी परीक्षांसाठी त्यांची तयारी प्रभावी होण्यासाठी या सिलॉजिझम तर्क युक्त्या अवलंबल्या पाहिजेत. विद्यार्थ्यांना कमी वेळेत प्रश्न सोडवण्यासाठी झटपट दृष्टीकोन शोधण्यासाठी सिलॉजिझम तर्क युक्त्या खूप उपयुक्त आहेत.

1. सिलॉजिझम रिझनिंग प्रश्न सोडवताना तुमचा शाब्दिक तर्क पुन्हा तपासण्यासाठी नेहमी व्हेन आकृती तयार करा. सिलॉजिझम प्रश्न सोडवण्याचा हा सर्वात प्रभावी मार्ग आहे.
2. संभाव्य वेन आकृत्यांपैकी कोणत्याही एकामध्ये संभाव्य निष्कर्ष खरा असल्यास ती शक्यता खरी मानली जाते.
3. नकारात्मक विधानाचा नेहमीच नकारात्मक निष्कर्ष असतो आणि सकारात्मक विधानाचा निश्चित प्रकरणात नेहमीच सकारात्मक निष्कर्ष असतो.
4. सर्व विधाने 100% सत्य नेहमी विचारात घ्या.
5. तुमच्या सोयीसाठी आकृती काढा.
6. प्रश्न लवकर सोडवण्यासाठी सर्व परिस्थितींचे चांगले विश्लेषण करा.
7. दोन विशिष्ट विधानांसह सिलोजिझम प्रश्नामध्ये, कोणताही वैश्विक निष्कर्ष शक्य नाही.
8. सिलॉजिझम तर्क प्रश्न सोडवताना काही, कमीत कमी, नाही आणि सर्व यासारख्या शब्दांकडे योग्य लक्ष द्या. असे प्रश्न समजून घेण्यासाठी आणि सोडवण्यासाठी या मूलभूत गोष्टी आहेत.
9. सराव ही परिपूर्ण बनण्याची गुरुकिल्ली आहे.
10. तुमचे कार्यप्रदर्शन नियमितपणे तपासा आणि कमकुवत विभागांसह अधिक तपासा.

ज्या उमेदवारांना व्हेन आकृतीच्या मदतीने सिलॉजिझम रिजनिंग प्रश्न सोडवण्यात अडचण येते ते खालील तक्त्यामध्ये दिलेल्या शॉर्ट ट्रिकचा अवलंब करू शकतात.

खालील तक्त्यामध्ये उमेदवार विधानांचे निकाल तपासू शकतात.

सिलोजिझम रिझनिंग प्रश्न

Q1. प्रश्नात काही विधाने आणि त्यानंतर काही निष्कर्ष दिले आहेत. विधानांमध्ये दिलेली माहिती सत्य आहे असे गृहीत धरा, जरी ती सामान्यतः ज्ञात तथ्यांशी भिन्न असल्याचे दिसत असले तरीही, विधानांमधून दिलेल्या निष्कर्षांपैकी कोणते निष्कर्ष तार्किकपणे अनुसरण करतात ते ठरवा.

विधाने:

1. काही सफरचंद केळी आहेत.
2. सर्व केळी आंबा आहेत.
3. काही आंबा द्राक्षे आहेत.

निष्कर्ष:

I. काही द्राक्षे सफरचंद आहेत

II.काही आंबा द्राक्षे नसण्याची शक्यता आहे.

III. काही सफरचंद आंबा आहेत.

(a) फक्त निष्कर्ष I अनुसरण करत आहे

(b) फक्त निष्कर्ष II अनुसरण करत आहे

(c) फक्त निष्कर्ष II आणि III अनुसरण करत आहेत

(d) फक्त निष्कर्ष III अनुसरण करत आहे

S1. Ans.(c)

Q2. विधान:

1. काही मुले हुशार आहेत.
2. सर्व मुले प्रामाणिक आहेत.

निष्कर्ष:

I.काही हुशार मुले आहेत.

II.काही प्रामाणिक मुले आहेत.

III. काही हुशार प्रामाणिक आहेत.

(a) एकतर निष्कर्ष I किंवा III अनुसरण करतो

(b) फक्त I आणि II निष्कर्ष अनुसरण करतात

(c) सर्व निष्कर्ष अनुसरण करतात

(d) फक्त निष्कर्ष II आणि III अनुसरण करतात

S2.Ans. (c)

सर्व निष्कर्षांचा एकमेकांशी काही संबंध आहे म्हणून तिन्ही निष्कर्ष खरे आहेत.

Q3.  खालील प्रश्नात, I आणि II असे दोन निष्कर्षांनंतर प्रत्येकी काही विधाने दिली आहेत. तुम्हाला विधाने सत्य मानावी फॉलो करतलागतील जरी ती सामान्यतः ज्ञात तथ्यांपेक्षा भिन्न आहेत. दिलेल्या विधानांवरून आपण ठरवायचे आहे की दिलेल्या विधानांपैकी कोणता निष्कर्षाचे अनुसरण करावयाचे आहे.

विधान:

1. सर्व हार्मोनिअम ही वाद्ये आहेत.
2. सर्व वाद्ये बासरी आहेत.

निष्कर्ष:

I.सर्व बासरी ही वाद्ये आहेत.

II.सर्व हार्मोनिअम बासरी आहेत.

(a) फक्त l निष्कर्ष अनुसरण करतो

(b) फक्त II निष्कर्ष अनुसरण  करतो

(c) निष्कर्ष I किंवा II अनुसरण  करतात

(d) निष्कर्ष I किंवा II अनुसरण करत नाही

Q4. प्रश्नात काही विधाने आणि त्यानंतर काही निष्कर्ष दिले आहेत. विधानांमध्ये दिलेली माहिती सत्य आहे असे गृहीत धरा, जरी ती सामान्यतः ज्ञात तथ्यांशी भिन्न असल्याचे दिसत असले तरीही, विधानांमधून दिलेल्या निष्कर्षांपैकी कोणते निष्कर्ष तार्किकपणे अनुसरण करतात ते ठरवा.

विधाने:

1. काही पेन पेन्सिल आहेत.
2. सर्व पेन्सिल टेबल आहेत.

निष्कर्ष: 

1. काही पेन हे टेबल आहेत.
2. काही टेबल पेन्सिल आहेत.
3. सर्व पेन टेबल आहेत.

(a) यापैकी कोणताही निष्कर्ष अनुसरण करत नाही

(b) फक्त निष्कर्ष I अनुसरण करत आहे

(c) फक्त निष्कर्ष I आणि II अनुसरण करत आहे

(d) फक्त निष्कर्ष II आणि III अनुसरण करत आहेत

Q5. दिलेली विधाने सत्य आहेत असे समजा आणि दिलेल्या विधानांवरून निश्चितपणे कोणता निष्कर्ष काढता येईल ते ठरवा.:

विधाने:

1. काही बॅग्स हे पर्स आहेत.
2. सर्व पर्स सॅक आहेत. 

निष्कर्ष:

1. काही सॅक बॅग्स आहेत.
2. काही बॅग्स सॅक आहेत.

(a) फक्त  I निष्कर्ष अनुसरण करत आहे.

(b) दोन्ही निष्कर्ष अनुसरण करत आहेत.

(c) कोणताही निष्कर्ष अनुसरण करत नाही.

(d) फक्त  II निष्कर्ष अनुसरण करत आहे. 

Q6. युक्तिवादाचा विचार करा आणि दिलेल्या गृहीतांपैकी कोणती गृहीतकं योग्य आहे/आहेत ते ठरवा.

युक्तिवाद : आज रविवार आहे

गृहीतक:

1. परवा मंगळवार आहे.
2. आज सुट्टी आहे.

(a) I आणि II दोघेही अनुसरण करतात

(b) फक्त गृहितक I अनुसरण करत आहे

(c) I किंवा II यापैकी कोणीही अनुसरण करत नाही.

(d) फक्त गृहितक II अनुसरण करत आहे

S6. Ans. (b)

Q7. प्रश्नात काही विधाने आणि त्यानंतर काही निष्कर्ष दिले आहेत. विधानांमध्ये दिलेली माहिती सत्य आहे असे गृहीत धरा, जरी ती सामान्यतः ज्ञात तथ्यांशी भिन्न असल्याचे दिसत असले तरीही, विधानांमधून दिलेल्या निष्कर्षांपैकी कोणते निष्कर्ष तार्किकपणे अनुसरण करतात ते ठरवा.

विधान I: काही नोट्स कॉइंस आहेत

विधान II: सर्व नोट्स करन्सी आहेत

निष्कर्ष I: कोणतेही कॉइंस करन्सी नाहीत

निष्कर्ष II: काही करन्सी कॉइंस आहेत 

(a) फक्त निष्कर्ष I अनुसरण करत आहे

(b) फक्त निष्कर्ष II अनुसरण करत आहे

(c) निष्कर्ष I आणि II अनुसरण करत आहेत

(d) यापैकी कोणताही निष्कर्ष अनुसरण करत नाही

Q8. दिलेली विधाने सत्य मानून निश्चितपणे दिलेल्या विधानांमधून कोणता निष्कर्ष काढता येईल ते ठरवा: 

विधान 1 : कोणतेही व्हिलेजेस हे सिटीस नाहीत. 

विधान 2 : सर्व सिटीस कॅपिटल्स आहेत. 

निष्कर्ष I : काही कॅपिटल्स हे व्हिलेजेस आहेत. 

निष्कर्ष II : काही कॅपिटल्स हे सिटीस आहेत.  

(a) फक्त निष्कर्ष I अनुसरण करत आहे

(b) फक्त निष्कर्ष II अनुसरण करत आहे

(c) I आणि II दोन्ही अनुसरण करत आहेत

(d) I किंवा II यापैकी कोणीही अनुसरण करत नाही

Q9. दिलेली विधाने सत्य आहेत याचा विचार करा आणि दिलेल्या विधानांमधून निश्चितपणे कोणता निष्कर्ष काढता येईल ते ठरवा.

विधान:

1. सर्व बॅग्स टूल्स आहेत. 
2. काही टूल्स कॉईन्स आहेत. 
3. काही कॉईन्स डॉल्स आहेत. 

निष्कर्ष:

1. सर्व बॅग्स कॉईन्स असू शकतात. 
2. किमान काही डॉल्स ही टूल्स आहेत. 

(a) फक्त निष्कर्ष I अनुसरण करत आहे

(b) फक्त निष्कर्ष II अनुसरण करत आहे

(c) I आणि II असे दोन्हीही निष्कर्ष अनुसरण करत आहेत

(d) कोणताही निष्कर्ष अनुसरण करत नाही

Q10. दिलेली विधाने सत्य आहेत याचा विचार करा आणि दिलेल्या विधानांमधून निश्चितपणे कोणता निष्कर्ष काढता येईल ते ठरवा.  

विधाने:

1. सर्व P हे Q आहेत. 
2. सर्व R हे P आहेत. 

निष्कर्ष:

1. सर्व P हे R आहेत. 
2. सर्व R हे Q आहेत. 

(a) फक्त  I निष्कर्ष अनुसरण करत आहे.

(b) फक्त निष्कर्ष II अनुसरण करत आहे.

(c) कोणताही निष्कर्ष अनुसरण करत नाही.

(d) दोन्ही निष्कर्ष अनुसरण करत आहेत.

Maharashtra Exam Study Material

अड्डा 247 मराठी अँप | अड्डा 247 मराठी टेलिग्राम ग्रुप

Sharing is caring!