Table of Contents
पानिपतची तिसरी लढाई
|
Title |
Link | Link |
|
महानगरपालिका भरती परीक्षा 2024 अभ्यास योजना |
अँप लिंक | वेब लिंक |
शौर्य आणि धैर्याचे प्रतीक: पानिपतच्या तिसऱ्या लढाईचे अनावरण
पानिपतची तिसरी लढाई ही भारतीय इतिहासातील सर्वात महत्वाची घटना होती ज्याचा भविष्यातील भारतीय स्वातंत्र्य चळवळींवर दूरगामी परिणाम झाला आणि ब्रिटीश साम्राज्याद्वारे भारताच्या वसाहतीकरणाचा टप्पा निश्चित केला. या लेखात, आम्ही तुम्हाला पानिपतच्या तिसऱ्या लढाईपर्यंत कारणीभूत असलेल्या घटना, त्यात सहभागी असलेले प्रमुख योध्ये आणि या लढाईनंतरचे परिणाम शोधण्यासाठी तुम्हाला एका प्रवासात घेऊन जाऊ.
पानिपतची तिसरी लढाई: पार्श्वभूमी कथा
हे सर्व तेव्हाच सुरू झाले, जेव्हा मराठा महासंघाने, ज्याचे नेतृत्व सुप्रसिद्ध पेशवा बाजीराव यांनी केले होते, हे समजले की मुघल साम्राज्याचे साम्राज्य राजकीय अस्थिरता, भ्रष्टाचार आणि आर्थिक घसरणीमुळे कमकुवत होत आहे. त्यामुळे त्यांनी आपला प्रदेश आणि प्रभाव वाढवण्यासाठी आक्रमक खेळी केली. अहमद शाह दुर्राणी यांच्या नेतृत्वाखालील दुर्राणी साम्राज्याला अफगाणिस्तान, इराण आणि भारतासह आपल्या प्रदेशाचा विस्तार करण्याची महत्त्वाकांक्षा होती. 1760 मध्ये अहमद शाह दुर्राणीने भारतावर आक्रमण केले आणि लाहोर आणि दिल्ली ताब्यात घेतली आणि मराठ्यांना कारवाई करण्यास प्रवृत्त केले.
पानिपतची तिसरी लढाई: महाकाव्य लढाईची स्थापना
पानिपतची तिसरी लढाई 14 जानेवारी 1761 रोजी सध्याच्या हरियाणातील पानिपत शहराजवळ लढली गेली आणि त्यामुळे भारतीय उपखंडात अराजकता आणि विनाश निर्माण झाला. मराठ्यांनी 100,000 पेक्षा जास्त सैन्य जमा केले, त्यापैकी 30,000 घोडदळ होते आणि त्यांचे नेतृत्व सदाशिवराव भाऊ होते. त्याच वेळी, अहमद शाह दुर्राणीने 20,000 घोडदळांसह 60,000 च्या सैन्याची आज्ञा दिली आणि शक्तिशाली दुर्राणी साम्राज्याची स्थापना केली.
पानिपतच्या युद्धात काय घडले?
दुर्राणीच्या धर्तीवर मराठ्यांनी जोरदार हल्ला करून लढाईची सुरुवात केली. शूर मराठा घोडदळांनी थेट दुर्राणी सैन्याच्या हृदयावर हल्ला केला, त्यांच्या रांगा तोडल्या आणि दहशत निर्माण केली. दुर्राणी सैन्याने मात्र आपल्या भूमिकेवर ठाम राहून हल्ला परतवून लावला. त्यानंतर मराठ्यांनी गनिमी युद्धाच्या रणनीतीकडे वळण्याचा निर्णय घेतला, बाण सोडले आणि त्यांच्या वरिष्ठ घोडदळाचा वापर करून बाजूने हल्ला केला.
मध्यभागी पायदळ आणि बाहेरील घोडदळांसह दुर्राणी सैन्याने बचावात्मक वर्तुळ तयार करून प्रत्युत्तर दिले. तेव्हा युद्धाचा टर्निंग पॉइंट होता. मराठ्यांनी दुर्राणींच्या बचावात्मक वर्तुळावर अयशस्वी हल्ल्यांची मालिका सुरू केली परंतु त्यांना कोणतीही प्रगती करता आली नाही. ही लढाई अनेक तास चालली आणि दोन्ही बाजूंनी मोठी जीवितहानी झाली.
पानिपतच्या लढाईचा निकाल
दुर्राणी सैन्याकडे मराठ्यांपेक्षा अधिक प्रगत तोफखाना होता, आणि थकवणाऱ्या लढाईचा निकाल ठरवण्यात हाच महत्त्वाचा घटक ठरला. प्रगत दुर्राणी तोफखाना मराठ्यांच्या धर्तीवर मोठ्या प्रमाणात नुकसान करू शकला, ज्यामुळे मराठ्यांना माघार घ्यायला भाग पाडले.
पानिपतच्या युद्धानंतरची घटना
पानिपतच्या तिसऱ्या लढाईनंतरचा परिणाम त्या लढाईपेक्षाही अधिक विनाशकारी होता. मराठा महासंघ गंभीरपणे कमकुवत झाला आणि राजकीय अस्थिरता आणि आर्थिक घसरणीमुळे दुर्राणी साम्राज्याला भारतातून माघार घ्यावी लागली. या लढाईने मराठा महासंघाच्या जलद विस्ताराचा अंत झाला, ज्यामुळे अखेरीस ब्रिटीशांनी भारताचे वसाहतीकरण केले.
पानिपतची तिसरी लढाई: निष्कर्ष
पानिपतची तिसरी लढाई जरी मराठ्यांसाठी एक चिरडून टाकणारी लढाई होती, तरीही त्या लढाईत लढलेल्या सैनिकांनी दाखवलेल्या शौर्याचा आणि शौर्याचा तो नमुना ठरला. त्याचा इतिहासावर अशा प्रकारे प्रभाव पडला की त्याचे परिणाम पुढील दशकांपर्यंत जाणवू शकतील, एक युग संपेल आणि दुसऱ्या युगाची सुरुवात होईल.
पानिपतची तिसरी लढाई: तथ्ये आणि आकडेवारी
- ही लढाई 14 जानेवारी 1761 रोजी भारताच्या सध्याच्या हरियाणामधील पानिपत शहराजवळ झाली.
- सदाशिवराव भाऊंच्या नेतृत्वाखाली मराठ्यांनी 30,000 घोडदळांसह 100,000 पेक्षा जास्त सैन्य जमा केले.
- अहमद शाह दुर्राणीच्या नेतृत्वाखालील दुर्राणी साम्राज्यात 20,000 घोडदळांसह 60,000 सैनिक होते.
- युद्धादरम्यान, मराठ्यांनी दुर्राणीच्या ओळी मोडून काढण्याच्या उद्देशाने पुढचा हल्ला केला, परंतु दुर्राणी सैन्याने ठाम राहून हल्ला परतवून लावला.
- त्यानंतर मराठ्यांनी त्यांच्या उत्कृष्ट घोडदळाचा वापर करून आणि बाजूंवरून बाण सोडत गनिमी युद्धाच्या धोरणाकडे वळले.
- दुर्राणी सैन्याने बचावात्मक वर्तुळ तयार केले, मध्यभागी पायदळ आणि बाहेरून घोडदळ, मराठ्यांच्या हल्ल्यांना तोंड देण्यासाठी.
- ही लढाई अनेक तास चालली आणि दोन्ही बाजूंनी मोठी जीवितहानी झाली.
- दुर्राणी साम्राज्याकडे प्रगत युरोपियन तोफखाना होता, जो युद्धात निर्णायक ठरला.
- दुर्राणी तोफखान्याने मराठ्यांचे मोठे नुकसान केले, शेवटी मराठ्यांना माघार घ्यायला भाग पाडले.
- अंदाजानुसार 60,000 ते 100,000 मराठा सैनिकांनी युद्धात प्राण गमावले.
- या पराभवामुळे मराठा महासंघ गंभीरपणे कमकुवत झाला, तर राजकीय अस्थिरता आणि आर्थिक घसरणीमुळे दुर्राणी साम्राज्याला भारतातून माघार घ्यावी लागली.
- पानिपतच्या तिसऱ्या लढाईने मराठा महासंघाच्या जलद विस्ताराचा अंत झाला आणि भारताच्या ब्रिटिश वसाहतीचा मार्ग मोकळा झाला.
महाराष्ट्रातील सर्व स्पर्धा परीक्षांसाठी ऑनलाईन क्लास, व्हिडिओ कोर्स, टेस्ट सिरीज, पुस्तके आणि इतर अभ्यास साहित्य खाली दिलेल्या लिंक वर क्लिक करून मिळावा.
अड्डा 247 मराठीचे युट्युब चॅनल
