महात्मा गांधी आणि रवींद्रनाथ टागोर यांचे राष्ट्रवादाचे विचार | Thoughts of Nationalism by Mahatma Gandhi and Rabindranath Tagore: MPSC Gazetted Civil Services Exam 2024 अभ्यास साहित्य

महात्मा गांधी आणि रवींद्रनाथ टागोर यांचे राष्ट्रवादाचे विचार

महात्मा गांधी आणि रवींद्रनाथ टागोर यांनी राष्ट्रवादाबद्दल वेगवेगळे दृष्टिकोन ठेवले. गांधींनी स्वयंपूर्णतेवर आधारित राष्ट्रवादाचा पुरस्कार केला आणि सर्वसमावेशकतेवर भर दिला, तर टागोरांनी साम्राज्यवाद हे राष्ट्रवादाचे बाह्य प्रकटीकरण म्हणून पाहिले. दोन्ही आकृत्यांच्या मुख्य कल्पना आणि त्यांच्या समानता येथे आहेत:

महात्मा गांधी:

– गांधींचा असा विश्वास होता की राष्ट्रवाद व्यापक आणि सर्वसमावेशक असावा, कोणालाही शत्रू म्हणून न पाहता.

– त्यांनी शांततापूर्ण सहअस्तित्व वाढवण्यासाठी आणि जीवनाचा दर्जा सुधारण्यासाठी सामाजिक मैत्री आणि सामायिक बंधुत्वावर जोर दिला.

– गांधींची राष्ट्रवादाची संकल्पना साम्राज्यवादी तत्त्वांमध्ये रुजलेली नव्हती.

– त्यांनी लोकांच्या देशसेवेवर भर दिला.

– गांधी, ज्यांना मोहनदास करमचंद गांधी म्हणूनही ओळखले जाते, ते एक भारतीय वकील होते आणि भारताच्या स्वातंत्र्य लढ्यादरम्यान प्रमुख अहिंसक प्रतिकाराचे नेते होते.

– त्यांच्या राष्ट्रवादाच्या दृष्टीने पाश्चिमात्यांच्या प्रभावाखाली न राहता भारतीय परंपरा आणि मूल्यांमध्ये रुजलेली भारत-केंद्रित संकल्पना विकसित करण्याचा उद्देश होता.

– देशात राष्ट्रवाद जोपासण्यासाठी त्यांनी भाषिक भाषेच्या महत्त्वावर भर दिला.

रवींद्रनाथ टागोर:

– प्रसिद्ध कवी टागोर यांनी असहकार आंदोलनादरम्यान गांधींचा राष्ट्रवाद भ्रामक मानून नाकारला होता.

– त्यांनी राष्ट्रवादाचा पाठपुरावा करण्याऐवजी अध्यात्मवादाचा अवलंब करण्याचा सल्ला दिला.

– टागोरांचा असा विश्वास होता की राष्ट्रवादाचा संकुचित दृष्टीकोन प्रगत राष्ट्रांशी प्रगती आणि सुसंवाद साधण्यात अडथळा आणतो.

– गांधींचा राष्ट्रवादाचा विचार भांडखोर असल्याची टीका त्यांनी केली.

– बंगाली कवी, नाटककार, चित्रकार, तत्त्वज्ञ आणि समाजसुधारक टागोर यांनी बंगाली साहित्य आणि संगीताला आकार देण्यात महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावली.

– त्यांना 1913 मध्ये साहित्यातील नोबेल पारितोषिक मिळाले.

– टागोरांचा असा विश्वास होता की साम्राज्यवाद ही राष्ट्रवादाची बाह्य अभिव्यक्ती आहे, परंतु स्वदेशी चळवळीच्या अंतिम टप्प्यात त्यांचा राष्ट्रवादावरील विश्वास डळमळीत होऊ लागला जेव्हा तो राजकीय अतिरेकाशी जोडला गेला.

महात्मा गांधी आणि रवींद्रनाथ टागोर यांच्यातील समानता:

– दोघांच्याही तीव्र राष्ट्रवादी भावना होत्या.

– त्यांच्या भिन्न दृष्टिकोन असूनही, त्यांनी समान ध्येये आणि विचारधारा सामायिक केल्या.

– गांधींनी सविनय कायदेभंग चळवळीसारख्या अहिंसक चळवळींचे नेतृत्व केले, तर टागोरांनी मुलांमध्ये राष्ट्रवादी विचार रुजवण्यासाठी साहित्याचा वापर केला.

– टागोरांनी भारतीय स्वातंत्र्य चळवळीच्या समर्थनार्थ आपला नाईटहूड सोडला, राष्ट्रवादाशी आपली बांधिलकी दर्शविली.

MPSC परीक्षेसाठी इतर महत्वाचे लेख 

Sharing is caring!