Golden Temple Amritsar 1588 to 1984 History, Attacks Details

Golden Temple: The Sikh Gurdwara is located in the city of Amritsar in the Indian state of Punjab which is also known as Sri Harmandir Sahib or Darbar Sahib, and it is the most significant pilgrimage site for Sikhs and is considered one of the most beautiful and sacred shrines in the world. The temple’s architecture is a blend of Hindu and Muslim styles, and it is surrounded by a beautiful man-made pool called the Amrit Sarovar, which means “Pool of Nectar”.

THE GOLDEN TEMPLE | ਦਾ ਗੋਲਡਨ ਟੈਂਪਲ

ਵਿਸ਼ਵ ਪ੍ਰਸਿੱਧ Golden Temple ਭਾਰਤ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਦੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਇੱਕ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦਾ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਸਥਾਨ ਹੈ। ਇਹ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਤੀਰਥ ਸਥਾਨ ਹੈ ਅਤੇ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਸੁੰਦਰ ਅਤੇ ਪਵਿੱਤਰ ਅਸਥਾਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

Golden Temple ਨੂੰ ਲੋਕ ਹੋਰ ਕਈ ਨਾਮ ਨਾਲ ਜਾਣਦੇ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਸ਼੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ, ਰੱਬ ਦਾ ਮੰਦਰ(TEMPLE OF GOD), ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਅਤੇ ਉੱਚਾ ਦਰਬਾਰ। “ਹਰਿਮੰਦਿਰ” ਸ਼ਬਦ ਦੋ ਸ਼ਬਦਾਂ ਤੋਂ ਬਣਿਆ ਹੈ- “ਹਰਿ“, ਜਿਸਦਾ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ੳਨੁਸਾਰ ਅਰਥ ਹੈ “ਰੱਬ” ਅਤੇ “ਮੰਦਿਰ” ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ “ਘਰ“। “ਸਾਹਿਬ” ਨੂੰ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਜੋੜਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਅਕਸਰ ਸਿੱਖ ਪਰੰਪਰਾ ਵਿੱਚ ਧਾਰਮਿਕ ਮਹੱਤਤਾ ਵਾਲੇ ਸਥਾਨਾਂ ਦੇ ਸਤਿਕਾਰ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਣ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਚੌਥੇ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ, ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ, ਦੁਆਰਾ 1577 ਈ. ਵਿੱਚ ਸਰੋਵਰ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰਵਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। 1604 ਈ. ਵਿੱਚ, ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ, ਪੰਜਵੇਂ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ, ਨੇ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਆਦਿ ਗ੍ਰੰਥ ਦੀ ਇੱਕ ਕਾਪੀ ਰੱਖੀ। 16ਵੀਂ ਈ. ਵਿੱਚ Golden Temple ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰਵਾਇਆ ਗਿਆ। Golden Temple ਨੂੰ ਸਿੱਖਾਂ ਦੁਆਰਾ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਦੁਬਾਰਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਮੁਗਲਾਂ ਅਤੇ ਅਫਗਾਨੀ ਫੌਜਾਂ ਦੁਆਰਾ Golden Temple ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾ ਕੇ ਕਈ ਵਾਰ ਤਬਾਹ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।

ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, 1809 ਈ. ਵਿੱਚ ਇਸ ਨੂੰ ਸੰਗਮਰਮਰ ਅਤੇ ਤਾਂਬੇ ਨਾਲ ਦੁਬਾਰਾ ਬਣਾਇਆ ਅਤੇ 1830 ਈ. ਵਿੱਚ ਇਸ ਪਵਿੱਤਰ ਅਸਥਾਨ ਨੂੰ ਸੋਨੇ ਦੇ ਪੱਤੇ ਨਾਲ ਮੜ੍ਹ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਇਸ ਦਾ ਨਾਮ Golden Temple ਪੈ ਗਿਆ।

Golden Temple ਜੀਵਨ ਦੇ ਸਾਰੇ ਖੇਤਰਾਂ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ ਦੇ ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਪੂਜਾ ਦਾ ਇੱਕ ਖੁੱਲਾ ਘਰ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਚਾਰ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਦੁਆਰ ਹਨ। Golden Temple ਦੇ ਚਾਰ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਦੁਆਰ ਬਰਾਬਰਤਾ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਵਿੱਤਰ ਸਥਾਨ ਵਿੱਚ ਸੁਆਗਤ ਹੈ।

Golden Temple ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਇਮਾਰਤਾਂ ਦਾ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਹੈ, ਜੋ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਅਧਿਕਾਰ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕੇਂਦਰ ਹੈ। ਅਤਿਰਿਕਤ ਇਮਾਰਤਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕਲਾਕ ਟਾਵਰ,  ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਦਫ਼ਤਰ,  ਇੱਕ ਅਜਾਇਬ ਘਰ ਅਤੇ ਇੱਕ ਲੰਗਰ ਘਰ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੈ ਜੋ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਵਿਤਕਰੇ ਦੇ ਸਾਰੇ ਮਹਿਮਾਨਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਕਾਹਾਰੀ ਭੋਜਨ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਹਰ ਰੋਜ਼ 150,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੋਕ ਪੂਜਾ ਲਈ ਪਵਿੱਤਰ ਅਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕੰਪਲੈਕਸ ਨੂੰ ਯੂਨੈਸਕੋ ਵਰਲਡ ਹੈਰੀਟੇਜ ਸਾਈਟ ਵਜੋਂ ਨਾਮਜ਼ਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।

HISTORY AND CONSTRUCTION OF THE GOLDEN TEMPLE | ਗੋਲਡਨ ਟੈਂਪਲ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਅਤੇ ਨਿਰਮਾਣ

ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਸਾਹਿਬ, ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਕੇਂਦਰੀ ਪੂਜਾ ਸਥਾਨ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਖੁਦ  Golden Temple ਦੀ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ।

ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪਵਿੱਤਰ ਸਰੋਵਰ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਜਾਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਸਰੋਵਰ) ਦੀ ਖੁਦਾਈ ਕਰਨ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਤੀਜੇ ਗੁਰੂ, ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਸਾਹਿਬ ਦੁਆਰਾ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਇਸ ਨੂੰ ਉਦੋਂ “ਗੁਰੂ ਦਾ ਚੱਕ” ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਗੁਰੂ ਰਾਮ ਦਾਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਸ਼ਹਿਰ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਲਈ ਜ਼ਮੀਨ ਲੱਭਣ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਇਸ ਅਸਥਾਨ ਲਈ ਜ਼ਮੀਨ ਪਹਿਲੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਨੇ ਜੱਦੀ ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਜ਼ਿਮੀਂਦਾਰਾਂ ਤੋਂ ਭੁਗਤਾਨ ਜਾਂ ਮੁਫ਼ਤ ‘ਤੇ ਐਕੁਆਇਰ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਨਗਰ ਵਸਾਉਣ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਵੀ ਬਣਾਈ ਗਈ। ਇਸ ਲਈ, ਸਰੋਵਰ (ਤਲਾਬ) ਅਤੇ ਕਸਬੇ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕੰਮ 1570 ਈ. ਵਿੱਚ ਇੱਕੋ ਸਮੇਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ। ਦੋਵਾਂ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟਾਂ ਦਾ ਕੰਮ 1577 ਈ. ਵਿੱਚ ਪੂਰਾ ਹੋਇਆ।

ਇਸ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਬਾਬਾ ਬੁੱਢਾ ਜੀ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਹੇਠ ਅੰਜਾਮ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਰਾਮ ਦਾਸ ਨੇ ਇਸ ਨਗਰ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਜੋ “ਰਾਮਦਾਸਪੁਰ” ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਬਾਬਾ ਬੁੱਢਾ ਜੀ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਸਰੋਵਰ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਕੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣਾ ਨਵਾਂ ਸਰਕਾਰੀ ਕੇਂਦਰ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਘਰ ਬਣਾਇਆ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਹੋਰ ਹਿੱਸਿਆਂ ਤੋਂ ਵਪਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਕਾਰੀਗਰਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਨਵੇਂ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਵਸਣ ਲਈ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ।

ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਸਾਹਿਬ ਨੇ Golden Temple ਦੀ ਨੀਂਹ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਇੱਕ ਮੁਸਲਮਾਨ ਸੰਤ ਹਜ਼ਰਤ ਮੀਆਂ ਮੀਰ ਜੀ ਦੁਆਰਾ 1588 ਈ. ਵਿੱਚ ਰੱਖੀ ਸੀ। ਉਸਾਰੀ ਦੇ ਕੰਮ ਦੀ ਸਿੱਧੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਖੁਦ ਕੀਤੀ ਸੀ ਅਤੇ ਬਾਬਾ ਬੁੱਢਾ ਜੀ, ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ, ਭਾਈ ਸਾਹਲੋ ਜੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਸਿੱਖਾਂ ਵਰਗੀਆਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਿੱਖ ਸ਼ਖਸੀਅਤਾਂ ਦੁਆਰਾ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।

ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਇਸਨੂੰ ਹੇਠਲੇ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਬਣਵਾਇਆ ਅਤੇ ਹਿੰਦੂ ਮੰਦਰਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਅਤੇ ਨਿਕਾਸ ਲਈ ਸਿਰਫ ਇੱਕ ਗੇਟ ਹੋਣ ਦੇ ਉਲਟ, ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ Golden Temple ਨੂੰ ਚਾਰ ਪਾਸਿਓਂ ਖੋਲ੍ਹ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਸ ਨੇ ਨਵੀਂ ਆਸਥਾ, ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਬਣਾਇਆ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਜਾਤ-ਪਾਤ, ਨਸਲ, ਲਿੰਗ ਅਤੇ ਧਰਮ ਦੇ ਭੇਦਭਾਵ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ਹਰ ਵਿਅਕਤੀ ਲਈ ਪਹੁੰਚਯੋਗ ਬਣਾਇਆ।

Golden Temple ਦੀ ਇਮਾਰਤ ਦਾ ਕੰਮ 1604 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਪੂਰਾ ਹੋਇਆ। ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਸਾਹਿਬ ਨੇ Golden Temple  ਵਿੱਚ ਨਵੇਂ ਬਣੇ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਬਾਬਾ ਬੁੱਢਾ ਜੀ ਨੂੰ ਇਸ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਗ੍ਰੰਥੀ ਭਾਵ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਪਾਠਕ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ। ਹੁਣ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦਾ ਆਪਣਾ ਤੀਰਥ ਅਸਥਾਨ ਸੀ।

ARCHITECTURE OF THE GOLDEN TEMPLE | ਗੋਲਡਨ ਟੈਂਪਲ ਦੀ ਬਣਤਰ

Golden Temple ਦੀ ਬਣਤਰ ਭਾਰਤੀ ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਬਣਤਰ ਅਭਿਆਸਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਮੰਦਰ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਦੁਹਰਾਓ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਮੁੜ ਬਹਾਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।

Golden Temple ਗੁਰਦੁਆਰਾ 12.25 x 12.25 ਮੀਟਰ ਵਰਗ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੋ ਮੰਜ਼ਿਲਾਂ ਅਤੇ ਇੱਕ ਸੋਨੇ ਦੇ ਪੱਤੇ ਦਾ ਗੁੰਬਦ ਹੈ। Golden Temple ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸੰਗਮਰਮਰ ਦਾ ਪਲੇਟਫਾਰਮ ਹੈ ਜੋ ਕਿ 19.7 x 19.7 ਮੀਟਰ ਵਰਗ ਹੈ। Golden Temple ਦੀ ਉਪਰਲੀ ਮੰਜ਼ਿਲ ਇੱਕ ਗੈਲਰੀ ਹੈ ਅਤੇ ਪੌੜੀਆਂ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਹੇਠਲੀ ਮੰਜ਼ਿਲ ਸਫੈਦ ਸੰਗਮਰਮਰ ਨਾਲ ਕਤਾਰਬੱਧ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਪਾਵਨ ਅਸਥਾਨ ਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਦਾ ਰਸਤਾ ਹੈ।

Golden Temple ਦੇ ਬਾਹਰਲੇ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਸੋਨੇ ਦੀਆਂ ਅਤੇ ਤਾਂਬੇ ਦੀਆਂ ਪਲੇਟਾਂ ਹਨ। ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਸੋਨੇ ਦੇ ਪੱਤਿਆਂ ਨਾਲ ਢੱਕੀਆਂ ਤਾਂਬੇ ਦੀਆਂ ਚਾਦਰਾਂ ਹਨ। ਉਪਰਲੀ ਮੰਜ਼ਿਲ ਦੀ ਛੱਤ ਸੁਨਹਿਰੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਗਹਿਣਿਆਂ ਨਾਲ ਸਜਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਪਾਵਨ ਗੁੰਬਦ ਅਰਧ-ਗੋਲਾਕਾਰ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਚੋਟੀ ਦੇ ਗਹਿਣੇ ਹਨ। ਪਾਸਿਆਂ ਨੂੰ ਤੀਰਦਾਰ ਕੋਪਿੰਗਜ਼ ਅਤੇ ਛੋਟੇ ਠੋਸ ਗੁੰਬਦਾਂ ਨਾਲ ਸਜਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਕੋਨਿਆਂ ਨੂੰ ਗੁੰਬਦਾਂ ਨਾਲ ਸਜਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਇਹ ਸਾਰੇ ਸੋਨੇ ਦੇ ਪੱਤੇ ਨਾਲ ਢਕੇ ਹੋਏ ਸੋਨੇ ਦੇ ਤਾਂਬੇ ਨਾਲ ਢੱਕੇ ਹੋਏ ਹਨ।ਇਹ ਮੰਦਰ ਜਿਸ ਸਰੋਵਰ ਦੇ ਅੰਦਰ ਬੈਠਦਾ ਹੈ ਉਸਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਜਾਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰੋਵਰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਇਹ ਸਰੋਵਰ 5.1 ਮੀਟਰ ਡੂੰਘਾ ਹੈ ਅਤੇ 3.7 ਮੀਟਰ ਚੌੜੇ ਪਰਿਕਰਮਾ ਸੰਗਮਰਮਰ ਦੇ ਰਸਤੇ ਨਾਲ ਘਿਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਜਿਸ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਘੜੀ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਚੱਕਰ ਲਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। Golden Temple ਇੱਕ ਪੁਲ ਦੇ ਦੁਆਰਾ ਪਲੇਟਫਾਰਮ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਅਤੇ ਪੁਲ ਦੇ ਗੇਟਵੇ ਨੂੰ ਦਰਸ਼ਨੀ ਡੋਰਹੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੁਆਰਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਰੋਵਰ ਵਿੱਚ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਨ ਨਾਲ ਉਹ ਆਪਣੇ ਕਰਮ ਨੂੰ ਸ਼ੁੱਧ ਕਰਦੇ  ਹਨ। ਕੁਝ ਖਾਸ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਬਿਮਾਰ ਦੋਸਤਾਂ ਅਤੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਲਈ ਸਰੋਵਰ ਦੇ ਪਾਣੀ ਦੀਆਂ ਬੋਤਲਾਂ ਘਰ ਲੈ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਸਰੋਵਰ ਦੀ ਸਾਂਭ-ਸੰਭਾਲ ਵਾਲੰਟੀਅਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜੋ ਸਮੇਂ-ਸਮੇਂ ‘ਤੇ ਇਸ ਦੀ ਨਿਕਾਸੀ ਅਤੇ ਨਿਕਾਸ ਕਰਕੇ ਕਾਰ ਸੇਵਾ ਕਰਦੇ ਹਨ।

WAR AND RECONSTRUCTION OF THE GOLDEN TEMPLE | ਗੋਲਡਨ ਟੈਂਪਲ ਦੇ ਯੁੱਧ ਅਤੇ ਪੁਨਰ ਨਿਰਮਾਣ

ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਵਧਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਅਤੇ ਸਫਲਤਾ ਨੇ ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਦਾ ਧਿਆਨ ਆਪਣੇ ਵੱਲ ਖਿੱਚਿਆ। ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੂੰ ਮੁਗਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਜਹਾਂਗੀਰ ਦੇ ਹੁਕਮਾਂ ਅਧੀਨ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਇਸਲਾਮ ਕਬੂਲ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ ਗਿਆ। ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਉਹਨਾ ਨੂੰ ਤਸੀਹੇ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਅਤੇ 1606 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।

ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਜੀ ਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਜ਼ੁਲਮ ਤੋਂ ਬਚਣ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਪੰਥ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਸ਼ਿਵਾਲਿਕ ਪਹਾੜੀਆਂ ਵਿੱਚ ਚਲੇ ਗਏ। ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਤੇ ਅਸਲ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂਆਂ ਦੁਆਰਾ ਕਬਜ਼ਾ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਇਹ ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਸੰਪਰਦਾਇਕ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਰਿਹਾ। 18ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ, ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਵੇਂ ਬਣੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਸਿੱਖ ਵਾਪਸ ਆਏ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ ਲੜੇ। Golden Temple ਨੂੰ ਮੁਗਲ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਅਤੇ ਅਫਗਾਨ ਸੁਲਤਾਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ Golden Temple ਅਤਿਆਚਾਰ ਦਾ ਮੁੱਖ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਰਿਹਾ l

ਮੁਗਲ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਅਤੇ ਅਫਗਾਨ ਸੁਲਤਾਨਾਂ ਨਾਲ ਯੁੱਧ:

• 1709 ਵਿਚ, ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਗਵਰਨਰ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਵੈਸਾਖੀ ਅਤੇ ਦੀਵਾਲੀ ਦੇ ਤਿਉਹਾਰਾਂ ਲਈ ਇਕੱਠੇ ਹੋਣ ਤੋਂ ਰੋਕਣ ਅਤੇ ਦਬਾਉਣ ਲਈ ਆਪਣੀ ਫੌਜ ਭੇਜੀ। ਪਰ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ Golden Temple ਵਿੱਚ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਕੇ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ।
• 1737 ਵਿੱਚ, ਮੁਗਲ ਗਵਰਨਰ ਨੇ Golden Temple ਦੇ ਰਖਵਾਲੇ ਮਨੀ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਫੜਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਮੌਤ ਦੇ ਘਾਟ ਉਤਾਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਸਨੇ ਮੱਸੇ ਖਾਨ ਨੂੰ ਪੁਲਿਸ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ। ਜਿਸਨੇ ਫਿਰ Golden Temple ‘ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਨੱਚਣ ਵਾਲੀਆਂ ਕੁੜੀਆਂ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਮਨੋਰੰਜਨ ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ। ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਅਗਸਤ 1740 ਵਿਚ ਮੱਸੇ ਖਾਨ ਨੂੰ ਮੰਦਰ ਦੇ ਅੰਦਰ ਕਤਲ ਕਰਕੇ Golden Temple ਦੀ ਬੇਅਦਬੀ ਦਾ ਬਦਲਾ ਲਿਆ।
• 1746 ਵਿਚ, ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਇਕ ਹੋਰ ਅਧਿਕਾਰੀ ਦੀਵਾਨ ਲਖਪਤ ਰਾਏ ਨੇ ਯਾਹੀਆ ਖਾਨ ਲਈ ਕੰਮ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਭਰਾ ਦੀ ਮੌਤ ਦਾ ਬਦਲਾ ਲੈਣ ਲਈ, Golden Temple ਦੇ ਤਲਾਬ ਨੂੰ ਰੇਤ ਨਾਲ ਭਰ ਦਿੱਤਾ। 1749 ਵਿੱਚ, ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਇਸ ਪੂਲ ਨੂੰ ਬਹਾਲ ਕੀਤਾ ਜਦੋਂ ਮੁਈਨ ਉਲ-ਮੁਲਕ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਮੁਗਲ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਨੂੰ ਢਿੱਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਮੁਲਤਾਨ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਦੌਰਾਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਮੰਗੀ।
• 1757 ਵਿਚ, ਅਫਗਾਨ ਸ਼ਾਸਕ ਅਹਿਮਦ ਸ਼ਾਹ ਦੁਰਾਨੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਅਹਿਮਦ ਸ਼ਾਹ ਅਬਦਾਲੀ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ Golden Temple ਦੀ ਬੇਅਦਬੀ ਕੀਤੀ। ਉਸਨੇ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਲਈ ਰਵਾਨਾ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਕੱਟੀਆਂ ਗਈਆਂ ਗਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਅੰਤੜੀਆਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਪੂਲ ਵਿੱਚ ਕੂੜਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਮੁੜ ਬਹਾਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
• 1762 ਵਿੱਚ, ਅਹਿਮਦ ਸ਼ਾਹ ਦੁਰਾਨੀ ਨੇ ਵਾਪਸ ਆ ਕੇ Golden Temple ਨੂੰ ਬਾਰੂਦ ਨਾਲ ਉਡਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਵਾਪਸ ਆ ਕੇ ਇਸ ਦੇ ਅਹਾਤੇ ਵਿਚ ਦੀਵਾਲੀ ਮਨਾਈ। 1764 ਵਿੱਚ, ਬਾਬਾ ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਆਹਲੂਵਾਲੀਆ ਨੇ Golden Temple ਦੀ ਮੁੜ ਉਸਾਰੀ ਲਈ ਦਾਨ ਇਕੱਠਾ ਕੀਤਾ। ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਮੁੱਖ ਗੇਟਵੇ (ਦਰਸ਼ਨ ਡਿਉੜੀ), ਪੁਲ ਅਤੇ ਪਾਵਨ ਅਸਥਾਨ 1776 ਵਿੱਚ ਪੂਰਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਤਲਾਅ ਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਦਾ ਫਰਸ਼ 1784 ਵਿੱਚ ਪੂਰਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਰਾਵੀ ਦਰਿਆ ਤੋਂ ਤਾਜ਼ੇ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਲਿਆਉਣ ਲਈ ਇੱਕ ਨਹਿਰ ਵੀ ਪੂਰੀ ਕੀਤੀ ਸੀ।
• 1764 ਵਿਚ ਅਹਿਮਦ ਸ਼ਾਹ ਅਬਦਾਲੀ ਦੇ ਅਧੀਨ ਅਫਗਾਨ ਫੌਜਾਂ ਦੁਆਰਾ Golden Temple ‘ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਬਾਬਾ ਗੁਰਬਖਸ਼ ਸਿੰਘ ਨੇ 29 ਹੋਰ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਅਫਗਾਨ ਫੌਜਾਂ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਆਖਰੀ ਸਟੈਂਡ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਝੜਪ ਵਿੱਚ ਮਾਰੇ ਗਏ। ਫਿਰ ਅਬਦਾਲੀ ਨੇ Golden Temple ਨੂੰ ਤੀਜੀ ਵਾਰ ਤਬਾਹ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
• 1802 ਵਿੱਚ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ Golden Temple ਭੰਗੀ ਸਿੱਖ ਮਿਸਲ ਤੋਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਲੈ ਲਿਆ, 1809 ਵਿੱਚ Golden Temple ਨੂੰ ਸੰਗਮਰਮਰ ਅਤੇ ਤਾਂਬੇ ਵਿੱਚ ਨਵਿਆਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ 1830 ਵਿੱਚ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਪਵਿੱਤਰ ਅਸਥਾਨ ਨੂੰ ਸੋਨੇ ਦੇ ਪੱਤੇ ਨਾਲ ਢੱਕਣ ਲਈ ਸੋਨਾ ਦਾਨ ਕੀਤਾ ਸੀ। Golden Temple ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਅਤੇ ਸੰਚਾਲਨ  ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੁਆਰਾ ਸੰਭਾਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਇਸ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਲਈ ਸਰਦਾਰ ਦੇਸਾ ਸਿੰਘ ਮਜੀਠੀਆ ਨੂੰ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ। ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ Golden Temple ਦੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੇ ਅਹੁਦੇ ਨੂੰ ਵੀ ਵਿਰਾਸਤੀ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ।

Golden Temple 1984 OPERATION BLUE STAR | ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ

ਸਾਕਾ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਦੌਰਾਨ Golden Temple ਦੀ ਤਬਾਹੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਇਹ ਖਾੜਕੂ ਸਿੱਖ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਪੈਰੋਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ, ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ Golden Temple ਦੀਆਂ ਇਮਾਰਤਾਂ ਚੋਂ ਹਟਾਉਣ ਲਈ 1 ਅਤੇ 8 ਜੂਨ 1984 ਦਰਮਿਆਨ ਕੀਤੀ ਗਈ ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜੀ ਕਾਰਵਾਈ ਸੀ। ਹਮਲੇ ਨੂੰ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਕੋਲ ਸੀ। ਜੁਲਾਈ 1982 ਵਿੱਚ, ਸਿੱਖ ਸਿਆਸੀ ਪਾਰਟੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਹਰਚੰਦ ਸਿੰਘ ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਨੇ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰੀ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਨੂੰ Golden Temple ਵਿੱਚ ਨਿਵਾਸ ਕਰਨ ਲਈ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ Golden Temple ਨੂੰ ਇੱਕ ਅਸਲਾ ਅਤੇ ਹੈੱਡਕੁਆਰਟਰ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ।

1 ਜੂਨ 1984 ਨੂੰ, ਖਾੜਕੂਆਂ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਅਸਫਲ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਫੌਜ ਨੂੰ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ, ਨਾਲ ਹੀ ਪੰਜਾਬ ਭਰ ਦੇ ਕਈ ਸਿੱਖ ਮੰਦਰਾਂ ‘ਤੇ ਹਮਲੇ ਕੀਤੇ। 3 ਜੂਨ 1984 ਨੂੰ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਫੌਜੀ ਇਕਾਈਆਂ ਅਤੇ ਅਰਧ ਸੈਨਿਕ ਬਲਾਂ ਨੇ Golden Temple ਨੂੰ ਘੇਰ ਲਿਆ। ਲੜਾਈ 5 ਜੂਨ ਨੂੰ ਝੜਪਾਂ ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਅਤੇ ਲੜਾਈ ਤਿੰਨ ਦਿਨ ਚੱਲੀ, 8 ਜੂਨ ਨੂੰ ਸਮਾਪਤ ਹੋਈ। ਪੰਜਾਬ ਭਰ ਵਿੱਚ ‘ਆਪਰੇਸ਼ਨ ਵੁੱਡਰੋਜ਼’ ਨਾਮਕ ਇੱਕ ਸਫ਼ਾਈ ਮੁਹਿੰਮ ਵੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ

IMPORTANT BUILDINGS OF THE GOLDEN TEMPLE/ ਗੋਲਡਨ ਟੈਂਪਲ ਦੀਆਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਇਮਾਰਤਾਂ

AKAL TAKHT|ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ: ਸਿੱਖ ਪਰੰਪਰਾ ਦੇ ਪੰਜ ਤਖ਼ਤ ਹਨ, ਜੋ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਤੀਰਥ ਸਥਾਨ ਹਨ। ਇਹ ਆਨੰਦਪੁਰ, ਪਟਨਾ, ਨਾਂਦੇੜ, ਤਲਵੰਡੀ ਸਾਬੋ ਅਤੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਹਨ। Golden Temple ਵਿੱਚ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਸੀਟ ਅਤੇ ਮੁੱਖ ਹੈ। ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੀ ਏਕਤਾ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਮਾਮਲਿਆਂ ਬਾਰੇ ਹੁਕਮਨਾਮੇ ਜਾਂ ਰਿੱਟ (ਹੁਕਮ) ਜਾਰੀ ਕਰਦਾ ਹੈ। Golden Temple ਅਤੇ ਕਾਜ਼ਵੇਅ (ਪੁਲ) ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਦੀ ਇਮਾਰਤ ਹੈ। ਇਹ ਮੁੱਖ ਤਖ਼ਤ ਹੈ, ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਅਧਿਕਾਰ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਮ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ “ਕਾਲ ਰਹਿਤ (ਰੱਬ) ਦਾ ਸਿੰਘਾਸਣ“।

ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਨੂੰ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਨਿਆਂ ਅਤੇ ਅਸਥਾਈ ਮੁੱਦਿਆਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਦੇ ਸਥਾਨ ਵਜੋਂ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਆਪਣੇ ਸਥਾਨ ਤੋਂ ਦੂਰ ਸਿੱਖ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ‘ਤੇ ਬਾਈਡਿੰਗ ਲਿਖਤਾਂ ਜਾਰੀ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਸਥਾਪਿਤ ਤਖ਼ਤ ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਇਮਾਰਤ ਬਣਾਈ ਗਈ ਸੀ, ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਅਕਾਲ ਬੁੰਗਾ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਣ ਲੱਗਾ। ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਨੂੰ ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਬੁੰਗਾ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਜਰਨੈਲ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨਲਵਾ ਨੇ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਨੂੰ ਸੋਨੇ ਨਾਲ ਸਜਾਇਆ ਸੀ।

CLOCK TOWER|ਕਲਾਕ ਟਾਵਰ:  Golden Temple ਵਿੱਚ ਕਲਾਕ ਟਾਵਰ ਨੂੰ ਜੌਨ ਗੋਰਡਨ ਦੁਆਰਾ ਲਾਲ ਇੱਟਾਂ ਨਾਲ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਕਲਾਕ ਟਾਵਰ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ 1862 ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ 1874 ਵਿੱਚ ਪੂਰਾ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਕਰੀਬ 70 ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ ਇਸ ਟਾਵਰ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੇ ਢਾਹ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਇਸ ਦੀ ਥਾਂ ‘ਤੇ Golden Temple ਦੇ ਨਾਲ ਇਕਸਾਰ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਦੇ ਨਾਲ ਇਕ ਨਵਾਂ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਦੁਆਰ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਉੱਤਰ ਵਾਲੇ ਪਾਸੇ ਦੇ ਇਸ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਦੁਆਰ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਘੜੀ ਹੈ, ਇਸਦੀ ਉਪਰਲੀ ਮੰਜ਼ਿਲ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਅਜਾਇਬ ਘਰ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਘੰਟਾ ਘਰ ਦੀਓਰੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਕਲਾਕ ਟਾਵਰ Golden Temple ਦੇ ਮੂਲ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਇਸਦੇ ਸਥਾਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਇਮਾਰਤ ਸੀ, ਜਿਸਨੂੰ ਹੁਣ “ਗੁੰਮਿਆ ਹੋਇਆ ਮਹਿਲ” ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਭਾਰਤ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰੀ ਦੂਜੀ ਐਂਗਲੋ-ਸਿੱਖ ਜੰਗ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਮਾਰਤ ਨੂੰ ਢਾਹੁਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਇੱਕ ਵਾਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਮਿਲਾ ਲਿਆ ਸੀ। ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਢਾਹੇ ਜਾਣ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਪਰ ਇਸ ਵਿਰੋਧ ਨੂੰ ਨਜ਼ਰਅੰਦਾਜ਼ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇਸਦੀ ਥਾਂ ‘ਤੇ ਕਲਾਕ ਟਾਵਰ ਜੋੜਿਆ ਗਿਆ।

LANGER HALL| ਲੰਗਰ ਘਰ: Golden Temple ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਦੁਆਰ ਦੇ ਬਾਹਰ ਦੁਖ ਭੰਜਨੀ ਬੇਰ ਦੇ ਨੇੜੇ ਵਿਹੜੇ ਦੇ ਪੂਰਬ ਵਾਲੇ ਪਾਸੇ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਇੱਕ ਲੰਗਰ ਘਰ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਇੱਕ ਕਮਿਊਨਿਟੀ ਦੁਆਰਾ ਚਲਾਈ ਜਾਂਦੀ ਮੁਫਤ ਰਸੋਈ ਅਤੇ ਡਾਇਨਿੰਗ ਹਾਲ ਹੈ। ਇਸ ਲੰਗਰ ਘਰ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ, ਲਿੰਗ ਜਾਂ ਆਰਥਿਕ ਪਿਛੋਕੜ ਦੀ ਪਰਵਾਹ ਕੀਤੇ ਬਿਨਾਂ ਸਾਰੇ ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਨੂੰ ਭੋਜਨ ਸ਼ਾਕਾਹਾਰੀ ਭੋਜਨ ਪਰੋਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਬਰਾਬਰ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਥੱਲੇ ਬੈਠ ਕੇ ਇਕੱਠੇ ਭੋਜਨ ਖਾਂਦੇ ਹਨ। ਹਰ ਕੋਈ ਫਰਸ਼ ‘ਤੇ ਕਤਾਰਾਂ ਵਿਚ ਬੈਠਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਸੰਗਤ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

BER TREE| ਬੇਰ ਦਾ ਦਰੱਖਤ: Golden Temple ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾ ਖੁੱਲ੍ਹਾ ਸੀ ਅਤੇ ਪੂਲ ਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਰੁੱਖ ਸਨ। ਇਹ ਹੁਣ ਚਾਰ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਦੁਆਰਾਂ ਵਾਲਾ ਇੱਕ ਕੰਧ ਵਾਲਾ, ਦੋ ਮੰਜ਼ਿਲਾ ਵਿਹੜਾ ਹੈ, ਜੋ ਤਿੰਨ ਬੇਰ ਦੇ ਰੁੱਖਾਂ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਘੰਟਾ ਘਰ ਦੇ ਮੁੱਖ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਦੁਆਰ ਦੇ ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ ਘੜੀ ਵਲ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਬੇਰ ਬਾਬਾ ਬੁੱਢਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਉਹ ਰੁੱਖ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਬਾਬਾ ਬੁੱਢਾ ਜੀ ਸਰੋਵਰ ਅਤੇ Golden Temple ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਕਰਨ ਲਈ ਬੈਠੇ ਸਨ।

SIKH MUSEUMS| ਸਿੱਖ ਅਜਾਇਬ ਘਰ:  Golden Temple ਦੇ ਕੋਲ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਅਜਾਇਬ ਘਰ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂਆਂ ਅਤੇ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੀਆਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਚਿੱਤਰਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ਜੋ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਉੱਤੇ ਜ਼ੁਲਮ ਨੂੰ ਬਿਆਨ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਨਾਲ ਹੀ ਇਤਿਹਾਸਕ ਵਸਤੂਆਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਤਲਵਾਰਾਂ, ਕਰਤਾਰ, ਕੰਘੀ, ਚੱਕਰ। ਕਲਾਕ ਟਾਵਰ ਦੇ ਨੇੜੇ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਭੂਮੀਗਤ ਅਜਾਇਬ ਘਰ ਹੈ।

ਲੁਈਸ ਈ. ਫੇਨੇਚ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਇਹ ਡਿਸਪਲੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੀਆਂ ਸਮਾਨੰਤਰ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ ਅਤੇ ਅੰਸ਼ਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਇੱਕ ਸਿਰ ਰਹਿਤ ਸਰੀਰ ਲੜਨਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਕਲਾਕਾਰੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਇਤਿਹਾਸ ਨੂੰ ਜ਼ੁਲਮ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਦੇ ਆਮ ਰੁਝਾਨ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਚਿੱਤਰਾਂ ਤੋ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਬਹਾਦਰੀ ਅਤੇ ਜੰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਦਿੱਤੀਆ ਸ਼ਹਾਦਤਾਂ ਦਾ ਪੱਤਾ ਚੱਲਦਾ ਹੈ ।

Tourist Places of Amritsar | ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਟੂਰਸ਼ਿਟ ਸਥਾਨ

Wagah Border, Amritsar | ਵਾਘਾ ਬਾਰਡਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ :

ਵਾਘਾ ਬਾਰਡਰ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਸਰਹੱਦੀ ਲਾਂਘਾ ਹੈ, ਜੋ ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵਾਘਾ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਨੇੜੇ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਹ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਸ਼ਹਿਰ ਤੋਂ ਲਗਭਗ 29 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੀ ਦੂਰੀ ‘ਤੇ ਹੈ ਅਤੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸੈਲਾਨੀ ਆਕਰਸ਼ਣ ਹੈ, ਜੋ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਝੰਡਾ ਉਤਾਰਨ ਦੀ ਰਸਮ ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਵਾਘਾ ਬਾਰਡਰ ਸਮਾਰੋਹ ਇੱਕ ਫੌਜੀ ਅਭਿਆਸ ਹੈ ਜੋ 1959 ਤੋਂ ਹਰ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਭਾਰਤੀ ਸੀਮਾ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲ (BSF) ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਰੇਂਜਰਸ ਦੇਸ਼ ਭਗਤੀ ਅਤੇ ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਦੇ 30 ਮਿੰਟ ਦੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਸਮਾਰੋਹ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਤਾਲਮੇਲ ਮਾਰਚ, ਇੱਕ ਪਰੇਡ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਝੰਡੇ ਨੂੰ ਹੇਠਾਂ ਉਤਾਰਨਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ।ਇਹ ਸਮਾਰੋਹ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਨੂੰ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਮਾਹੌਲ ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ ਜੋਸ਼ ਨਾਲ ਭਰਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਭੀੜ ਉੱਚੀ-ਉੱਚੀ ਤਾੜੀਆਂ ਮਾਰਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਸਿਪਾਹੀ ਆਪਣੇ ਅਭਿਆਸ ਕਰਦੇ ਹਨ।

ਝੰਡਾ ਉਤਾਰਨ ਦੀ ਰਸਮ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਵਾਘਾ ਬਾਰਡਰ ‘ਤੇ ਕਈ ਹੋਰ ਆਕਰਸ਼ਣ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਜੰਗੀ ਯਾਦਗਾਰ ਅਤੇ ਗੈਲਰੀ ਜੋ ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਯੁੱਧ ਦੀਆਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਇਤਿਹਾਸਕ ਤਸਵੀਰਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਸੈਲਾਨੀ ਸਮਾਰਕ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਝੰਡੇ, ਬੈਜ ਅਤੇ ਹੋਰ ਯਾਦਗਾਰੀ ਚੀਜ਼ਾਂ ਲਈ ਵੀ ਖਰੀਦਦਾਰੀ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ।

ਕੁੱਲ ਮਿਲਾ ਕੇ, ਵਾਹਗਾ ਬਾਰਡਰ ਇੱਕ ਵਿਲੱਖਣ ਅਤੇ ਯਾਦਗਾਰੀ ਅਨੁਭਵ ਹੈ, ਜੋ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਫੌਜੀ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਇੱਕ ਝਲਕ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ।

Jallianwala Bagh, Amritsar | ਜਲ੍ਹਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ :

ਜਲ੍ਹਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਦੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਇੱਕ ਜਨਤਕ ਬਾਗ ਹੈ। ਇਹ 13 ਅਪ੍ਰੈਲ 1919 ਨੂੰ ਉੱਥੇ ਵਾਪਰੀ ਦੁਖਦਾਈ ਘਟਨਾ ਲਈ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਜਲ੍ਹਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ ਸਾਕੇ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।ਉਸ ਦਿਨ, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਬਸਤੀਵਾਦੀ ਸ਼ਾਸਨ ਤੋਂ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਨ ਅਤੇ ਦੋ ਭਾਰਤੀ ਨੇਤਾਵਾਂ ਦੀ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰੀ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨ ਲਈ ਪਾਰਕ ਵਿਚ ਸ਼ਾਂਤਮਈ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਦੀ ਭੀੜ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਮਰਦ, ਔਰਤਾਂ ਅਤੇ ਬੱਚੇ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ, ਇਕੱਠੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਪਾਰਕ ਉੱਚੀਆਂ ਕੰਧਾਂ ਨਾਲ ਘਿਰਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸਦਾ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਤੰਗ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਦੁਆਰ ਸੀ।

ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਚੇਤਾਵਨੀ ਦੇ, ਜਨਰਲ ਰੇਜੀਨਾਲਡ ਡਾਇਰ ਦੀ ਕਮਾਂਡ ਹੇਠ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਨੇ, ਇਕਲੌਤੇ ਨਿਕਾਸ ਨੂੰ ਰੋਕ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਨਿਹੱਥੇ ਭੀੜ ‘ਤੇ ਗੋਲੀਆਂ ਚਲਾ ਦਿੱਤੀਆਂ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ 379 ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਤੋਂ ਵੱਧ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋ ਗਏ।

ਅੱਜ, ਜਲ੍ਹਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ ਇੱਕ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਮਾਰਕ ਹੈ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ। ਪਾਰਕ ਨੂੰ ਕਤਲੇਆਮ ਦੇ ਪੀੜਤਾਂ ਦੀ ਯਾਦਗਾਰ ਵਜੋਂ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਹਰ ਸਾਲ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲੋਕ ਇੱਥੇ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਤ੍ਰਾਸਦੀ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀਆਂ ਜਾਨਾਂ ਗੁਆਉਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਪਾਰਕ ਦੇ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਦੁਆਰ ਦੇ ਨੇੜੇ “ਅਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਲਾਟ” ਨਾਮ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਲਾਟ ਜਗਾਈ ਗਈ ਹੈ।

Durgiana Temple, Amritsar | ਦੁਰਗਿਆਨਾ ਮੰਦਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ :

ਦੁਰਗਿਆਨਾ ਮੰਦਰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਦੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਇੱਕ ਹਿੰਦੂ ਮੰਦਰ ਹੈ। ਇਹ ਦੇਵੀ ਦੁਰਗਾ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਦੀ ਰਖਵਾਲਾ ਵਜੋਂ ਪੂਜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਮੰਦਿਰ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰਲ ਸ਼ੈਲੀ ਵਿੱਚ ਡਿਜ਼ਾਇਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਮੰਦਰ ਕੰਪਲੈਕਸ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਅਤੇ ਭਗਵਾਨ ਸ਼ਿਵ, ਭਗਵਾਨ ਹਨੂੰਮਾਨ ਅਤੇ ਭਗਵਾਨ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਸਮੇਤ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਦੇਵਤਿਆਂ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਕਈ ਅਸਥਾਨ ਹਨ। ਮੰਦਰ ਦਾ ਮੁੱਖ ਅਸਥਾਨ ਦੇਵੀ ਦੁਰਗਾ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਹੈ, ਜਿਸਦੀ ਸੰਗਮਰਮਰ ਦੀ ਬਣੀ ਇੱਕ ਸੁੰਦਰ ਮੂਰਤੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪੂਜਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਇਹ ਮੰਦਰ ਹਿੰਦੂਆਂ ਲਈ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਤੀਰਥ ਸਥਾਨ ਹੈ ਅਤੇ ਹਰ ਸਾਲ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਇੱਥੇ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸੈਲਾਨੀ ਆਕਰਸ਼ਣ ਵੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰ ਅਤੇ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਨੱਕਾਸ਼ੀ ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮੰਦਰ ਵਿੱਚ ਖਾਸ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਨਵਰਾਤਰੀ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਭੀੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਇੱਕ ਹਿੰਦੂ ਤਿਉਹਾਰ ਜੋ ਦੇਵੀ ਦੁਰਗਾ ਦੇ ਸਨਮਾਨ ਵਿੱਚ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਕੁੱਲ ਮਿਲਾ ਕੇ, ਦੁਰਗਿਆਣਾ ਮੰਦਰ ਇੱਕ ਸੁੰਦਰ ਅਤੇ ਪਵਿੱਤਰ ਸਥਾਨ ਹੈ ਜੋ ਭਾਰਤ ਦੀ ਅਮੀਰ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਵਿਰਾਸਤ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਵਿਅਕਤੀ ਲਈ ਇਹ ਇੱਕ ਲਾਜ਼ਮੀ ਸਥਾਨ ਹੈ।