Ultimate Preparation Study Notes For Railway Exams: Poona Pact (General Awareness)

పూనా ఒప్పందం 1932 సెప్టెంబర్ 24న మహారాష్ట్రలోని పూనాలోని యెర్వాడ సెంట్రల్ జైలులో డా. బి. ఆర్. అంబేద్కర్ మరియు మహాత్మా గాంధీ మధ్య కుదిరిన ఒక కీలక ఒప్పందం. ఈ ఒప్పందం, ఆగస్టు 1932లో బ్రిటీష్ ప్రభుత్వం విడుదల చేసిన సంఘ కూర్పు (Communal Award)లో పేదరికంలో ఉన్న కులాలకు (ఇప్పటి షెడ్యూల్డ్ కులాలు) ప్రత్యేక ఎన్నికల హక్కు ఇచ్చిన అంశంపై చర్చల ఫలితం.

పూనా ఒప్పందంలో పాల్గొన్న ముఖ్య వ్యక్తులు:

1. మహాత్మా గాంధీ:
   • గాంధీ పేదరికంలో ఉన్న కులాలకు ప్రత్యేక ఎన్నికల హక్కుకు వ్యతిరేకం. ఆయన దాని వల్ల హిందూ సమాజం చీలిపోయే ప్రమాదం ఉందని, స్వాతంత్ర్య పోరాటం బలహీనమవుతుందని నమ్మారు.
   • సంఘ కూర్పును వ్యతిరేకిస్తూ, జైలులో ఆయన ప్రాణత్యాగ దీక్ష ప్రారంభించారు. ఈ దీక్ష భారత నాయకులపై ఒత్తిడి తీసుకురావడంతో, వారికి ఒక పరిష్కారం కనుగొనే పరిస్థితి ఏర్పడింది.
2. డా. బి. ఆర్. అంబేద్కర్:
   • అంబేద్కర్, పేదరికంలో ఉన్న కులాల నేతగా, రాజకీయ ప్రాతినిధ్యం మరియు హక్కులను రక్షించడానికి ప్రత్యేక ఎన్నికల హక్కును అనుకూలించారు.
   • అయితే చర్చల అనంతరం, అంబేద్కర్ ప్రత్యేక ఎన్నికల హక్కుకు బదులుగా, పేదరికంలో ఉన్న కులాలకు సాధారణ ఎన్నికల్లో కేటాయింపులను (reserved seats) ఒప్పుకున్నారు.
3. మేడం భికాజీ కామా, సి. రాజగోపాలాచారి, సర్దార్ వల్లభభాయ్ పటేల్:
   • ఈ నాయకులు గాంధీ మరియు అంబేద్కర్ మధ్య మధ్యవర్తులు‌గా చర్చలు జరిపి, ఒప్పందం సజావుగా కుదిరేలా చేశారు.

పూనా ఒప్పందంలోని ముఖ్య అంశాలు:

• పేదరికంలో ఉన్న కులాలకు కేటాయింపులు:
  • ప్రత్యేక ఎన్నికల హక్కుకు బదులుగా, ఈ ఒప్పందంలో ప్రాదేశిక శాసనసభలు మరియు కేంద్ర శాసనసభలో పేదరికంలో ఉన్న కులాలకు కేటాయింపులు ఇచ్చారు.
  • ఈ కేటాయింపుల సంఖ్య ప్రొవిన్షియల్ కౌన్సిల్ సభ్యుల మొత్తం ఆధారంగా నిర్ణయించబడింది. ఉదాహరణకు, మద్రాస్ కు 30 స్థానాలు, పంజాబ్ కు 8, సింద్‌తో బాంబే కు 14, సెంట్రల్ ప్రొవిన్సెస్ కు 20, బీహార్ మరియు ఒరిస్సా కు 18, బెంగాల్ కు 30, అస్సాం కు 7, మరియు యునైటెడ్ ప్రొవిన్సెస్ కు 20 స్థానాలు కేటాయించబడ్డాయి. మొత్తం 147 కేటాయింపులు పేద కులాలకు రిజర్వు చేయబడ్డాయి.
• సామాన్య ఎన్నికలు:
  • పేదరికంలో ఉన్న కులాలు, సామాన్య ఎన్నికల్లో హిందూ సమాజంతో కలిసి ఓటు వేయాలి. కానీ పేదరికంలో ఉన్న కులాలకు ప్రత్యేకంగా ప్రాథమిక ఎన్నికలు నిర్వహించబడతాయి, అందులో కేవలం ఆ కులాల ఓటర్లు మాత్రమే పాల్గొంటారు.
  • ప్రతి రిజర్వు స్థానానికి, పేద కులాల ఓటర్లు ఒక ఎలక్టోరల్ కాలేజ్ గా ఏర్పడి నాలుగు అభ్యర్థులను ఎంచుకుంటారు. ఈ నాలుగు అభ్యర్థులు ఒక్కో ఓటు ఆధారంగా ఎన్నుకోబడతారు. ఈ నాలుగు అభ్యర్థులు తర్వాత సాధారణ అభ్యర్థులతో కలిసి శాసనసభ ఎన్నికలకు పోటీ చేస్తారు. దీని ద్వారా పేద కులాల ఓటర్లకు రెండు సార్లు ఓటు హక్కు లభిస్తుంది – ఒకటి వారి ఎలక్టోరల్ కాలేజ్‌లో మరియు మరొకటి సాధారణ ఎన్నికల్లో.
• ప్రతినిధిత్వానికి రక్షణలు:
  • ఈ ఒప్పందం, పేదరికంలో ఉన్న కులాలకు రాజకీయ రక్షణలు కల్పించడంతో, పలు రాష్ట్రాలలో వారి జనాభా నిష్పత్తి ప్రకారం కేటాయింపులను నిర్ధారించింది.
• సామాజిక ఎదుగుదల:
  • పూనా ఒప్పందం పేదరికంలో ఉన్న కులాల సామాజిక మరియు ఆర్థిక ఎదుగుదలను కేంద్రీకరించి, వారిని సమాజంలో విలీనం చేసే దిశగా ముందడుగు వేసింది.
• ఈ ఉమ్మడి ఎన్నికలు మరియు రిజర్వు స్థానాల విధానం కేంద్ర శాసనసభలో కూడా అనుసరించబడాలి. కేంద్ర శాసనసభలో, పేద కులాలకు 19% సీట్లు కేటాయించబడతాయి. ఈ వ్యవస్థ పది సంవత్సరాల పాటు అమలులో ఉంటుంది లేదా ఇంతకంటే ముందుగానే పరస్పర ఒప్పందంతో ఆపబడవచ్చు.
• పేద కులాలకు న్యాయంగా ప్రాతినిధ్యం లభించేటట్లు అన్ని విధాలుగా ఏర్పాట్లు చేయబడతాయి. స్థానిక సంస్థల ఎన్నికలు లేదా ప్రభుత్వ ఉద్యోగాల నియామకాల్లో ఎవరికీ జాతి ఆధారంగా వివక్ష చూపబడదు.

• అదనంగా, ప్రతి ప్రాంతంలో విద్యా గ్రాంట్ నుండి కొన్ని నిధులు పేద కులాల విద్య కోసం కేటాయించబడతాయి. ఈ విధంగా వారి సామాజిక మరియు ఆర్థిక ఎదుగుదలకు ఇది దోహదపడుతుంది.

ప్రాధాన్యత:

• పూనా ఒప్పందం భారత రాజకీయాల్లో ఒక కీలక మలుపుగా మారింది, దేశంలో భవిష్యత్తులో రిజర్వేషన్ విధానాల రూపకల్పనకు పునాది వేసింది.
• పేదరికంలో ఉన్న కులాల రాజకీయ ప్రాతినిధ్యాన్ని రక్షిస్తూ, స్వాతంత్ర్య ఉద్యమంలోని ఏకత్వాన్ని కాపాడేలా చేసిన ఈ సమగ్రత ఒక పద్ధతి కుదిరినది.