Salarjung Reforms | సాలార్‌జంగ్ సంస్కరణలు
సర్ మీర్ తురాబ్ అలీ ఖాన్, సాలార్ జంగ్ I, 1829 సాలార్ జంగ్ I అని పిలుస్తారు, అతను 1853 మధ్యకాలంలో హైదరాబాద్ రాష్ట్రానికి ప్రధానమంత్రిగా 1883లో మరణించే వరకు పనిచేసిన ఒక భారతీయ గొప్ప వ్యక్తి. 1853 నుండి 1883 వరకు సుమారు 30 సంవత్సరాలు, అతను ముగ్గురు అసఫ్జాహీ రాజులు – నాసిర్-ఉద్-దౌలా, అఫ్జల్-ఉద్-దౌలా మరియు మీర్ మహబూబ్-అలీ ఖాన్ ఆధ్వర్యంలో ప్రధానమంత్రిగా పనిచేశారు. బహమనీ రాజ్యం యొక్క ప్రధాన మంత్రి మహమ్మద్ గవాన్‌తో సమానంగా ఆయనను పోల్చారు. విలియం డిగ్బీ మాట్లాడుతూ, ‘సాలార్ జంగ్ నిజాం ‘రాజ్యంలో’ పునరుజ్జీవనాన్ని తీసుకొచ్చారు. ఈ కధనంలో సాలార్ జంగ్ I చేసిన సంస్కరణలు గురించి వివరించాము.
అసలు పేరు : మీర్ తురబ్ అలీ ఖాన్
దివాన్ గా ఉన్న కాలం : 1853 -83
సత్కారం : డాక్టర్ ఆఫ్ సివిల్ లా (ఆక్స్ ఫర్డ్ యూనివర్సిటీ)
- ఇతను ప్రవేశపెట్టిన సంస్కరణలకు ‘డైటన్’ అనే బ్రిటీషు అధికారి మార్గదర్శకుడైనాడు.
- ఇతను 30 సంవత్సరాలు దివాన్ గా ముగ్గురు నిజాంల వద్ద పనిచేశాడు-
- 1) నాసిరుద్దేలా- 1853-57
- 2) అఫ్జల్ ఉద్దౌల – 1857-69
- 3)మీర్ మహబూబ్ అలీఖాన్- 1869-83
Revenue and Governance Reforms | రెవెన్యూ మరియు పాలనా సంస్కరణలు
1853కు పూర్వం రెవెన్యూ వ్యవస్థలో భూమిశిస్తు వసూలుకొరకు ఉన్న వేలంపాట లేదా కమీషన్ పద్ధతిని రద్దు చేశాడు.
రైత్వారీ విధానం
- రైత్వారీ విధానాన్ని ప్రవేశపెట్టాడు. ఈ పద్ధతిలో రైతు నేరుగా ప్రభుత్వానికి శిస్తు చెల్లిస్తాడు.
- ప్రతి 30 సం||ల కొకసారి శిస్తు నిర్ణయ పద్ధతిని ప్రవేశపెట్టాడు.
కస్టమ్స్
- హైదరాబాద్ రాజ్యంలో జరిగే ఎగుమతి, దిగుమతిలపై 5% పన్ను విధించాడు.
- పన్నుల వసూలుకు 1864లో కస్టమ్స్ శాఖను ఏర్పాటు చేశారు.
- 1864లో దఫర్-ఎ-ముల్క్ అనే రాజకీయ శాఖను (బ్రిటీష్ ప్రభుత్వం, తాలూకా దార్లతో ఉత్తర ప్రత్యుత్తరాలను జరుపడం కోసం) ఏర్పాటు చేశాడు.
- ప్రధాని ఆధీనంలో శాఖల నిర్వహణకై నలుగురు సదరుల్ మహమ్ లను (శాఖామంత్రులు) 1868లో నియమించాడు- .
- రెవెన్యూ మంత్రి – నవాబ్ ముఖరం ఉద్దెల
- న్యాయశాఖ మంత్రి – నవాబ్ బషీర్ ఉద్ఘాల
- పబ్లిక్ శాఖ మంత్రి – నవాబ్ షాహ జంగ్
- పోలీస్ మంత్రి – నవాబ్ షంషేర్ జంగ్
- 1865లో నూతన జిల్లాబంది వ్యవస్థను ప్రవేశపెట్టి ప్రభుత్వ జీతంతో పనిచేసే అధికార్లను నియమించాడు.
- జిల్లాబందీ విధానం ప్రవేశపెట్టినపుడు నాటి నిజాం – అష్టలుడాలా, రెసిడెంట్ – జార్జ్ యూల్.
- దీని ప్రకారం హైద్రాబాద్ రాజ్యాన్ని 5 సుబాలు, 17 రెవెన్యూ జిల్లాలుగా విభజించినాడు.
- సుభాలు /విభాగాలు – సదర్ తాలూకాదార్ (సుబేదార్)
- జిల్లాలు – తాలూకాదార్
- తాలూకాలు – తహసిల్దార్
- గ్రామాలు – పట్వా రీ
రెవెన్యూ బోర్డు
- ఇది 1864లో ఏర్పాటయింది.
- 1867లో రదై దీని స్థానంలో సదర్ మహకే -ఇ-మల్-గుజారీ (కేంద్ర రెవెన్యూశాఖ) ఏర్పాటయింది.
- 1875లో రెవిన్యూ సర్వే సెటిల్మెంట్ డిపార్ట్ మెంట్ ను ఏర్పాటు చేశాడు.
Economic reforms | ఆర్థిక సంస్కరణలు
- 1857లో హాలిసిక్కాను ప్రవేశపెట్టాడు. (బ్రిటీష్ రూపాయి కంటే 15% తక్కువ విలువ కలది).
- ” హాలిసిక్కా చలామణికై హైద్రాబాద్ లో కేంద్ర ద్రవ్య ముద్రణాలయాన్ని ఏర్పాటు చేశారు.
Police Reforms | పోలీస్ సంస్కరణలు
- 1867లో రెవెన్యూ బోర్డ్ రదైన తరువాత రెవెన్యూశాఖ నుండి పోలీస్ వ్యవస్థను వేరు చేసి సదర్ ఉల్ మెహతమీన్ కొత్వాల్ అనే అధికారిని నియమించారు.
- 1869లో పోలీస్ శాఖను ఏర్పాటు చేయడం జరిగింది.
- నిజామత్ అనే పోలీస్ దళాన్ని ఏర్పాటు చేశాడు
- ప్రతి జిల్లాకు – మహాతమీన్ (పోలీస్ సూపరిండెంట్)
- తాలుకాకు – అమీన్ (ఇన్స్పెక్టర్)
- టాణాకు – జమేదార్
- చౌకీ (పోలీస్ స్టేషన్) కి – దఫేదార్లను నియమించారు
Legal reforms | న్యాయ సంస్కరణలు
- 1862లో న్యాయశాఖను ప్రత్యేక శాఖగా ఏర్పాటు చేశారు
- మొదటి న్యాయశాఖామంత్రి నవాబ్ బషీర్ ఉదోలా ను నియమించారు
- జిల్లాస్థాయి : సివిల్ కేసుల కొరకు – మున్సిఫ్, క్రిమినల్ కేసులకు మీర్ అదాలత్ లను నియమించారు
- జిల్లా అధికారులపై పర్యవేక్షణకు (హైకోర్టు) మహాకాయి-ఇ-సాదర్ ఉండేది.
- హైద్రాబాద్ లో ప్రత్యేక సివిల్, క్రిమినల్ కోర్టులను ఏర్పరిచారు.
- దివాని అదాలత్ – సివిల్ కోర్టు
- ఫౌజ్ దారీ అదాలత్ – క్రిమినల్ కోర్టుగా వ్యవహరిస్తారు.
Adda247 APP
Educational reforms | విద్యా సంస్కరణలు
- సాలార్‌జంగ్ 1854లో దారుల్-ఉల్మ్ అనే ఓరియంటల్ ప్రభుత్వ విద్యాసంస్థను స్థాపించాడు.
- 1873- మదర్సా-ఇ-ఆలియా (ప్రభువుల పిల్లల కొరకు)
- 1878 – మదర్సా -ఇ-ఐజా (రాజ కుటీంబుకుల పిల్లల కొరకు)
- 1881 – గ్లోరియా గర్ల్స్ హైస్కూల్ (మొదటి బాలికల పాఠశాల).
- 1884లో మహబూబియా కాలేజి స్థాపించబడింది.
- నిజాం కాలేజ్: చాదర్ ఘాట్ ఆంగ్లో వెర్నాక్యులర్ స్కూల్ మద్రాస్ యూనివర్సిటీతో సెకండ్ గ్రేడ్ కాలేజిగా గుర్తింపు పొందింది.
- 1884లో దీనిని హైద్రాబాద్ కాలేజిగా పేరు మార్చారు.
- 1887లో ఈ కాలేజీ నిజాం కాలేజిగా మార్చబడింది.
- విద్యాశాఖ పనితీరు పర్యవేక్షణకు ప్రతి విభాగానికి ముహతామిమ్స్ తాలిమత్ అనే అధికారులను నియమించారు
Transport reforms | రవాణా సంస్కరణలు
రవాణా, కమ్యూనికేషన్ వ్యవస్థ
- 1856-57లో హైద్రాబాద్ రాజ్యంలో మొదటగా ‘ఎలక్ట్రిక్ టెలిగ్రాఫ్’ సౌకర్యం కల్పించబడింది.
- 1869 సెప్టెంబర్ 8న హైద్రాబాద్ లో మొట్టమొదటి తపాల బిళ్ళను ప్రవేశపెట్టారు.
- 1866లో హైదరాబాద్-ముంబాయి-మద్రాస్ లను కలుపుతూ గ్రాండ్ పెన్సులార్ రైల్వేలైన్ నిర్మాణ పనులు ప్రారంభమయ్యాయి.
- 1874లో వాడి-సికింద్రాబాద్ మధ్య 121 మైళ్ళ దూరం రైలు మార్గం వేయబడింది.
- 1868లో హైదరాబాద్ నుండి షోలాపూర్ వరకు గ్రాండ్ టంక్ రోడను నిర్మించారు.
Industrial reforms | పారిశ్రామిక సంస్కరణలు
- 1856లో బ్రిటీష్ రెసిడెన్సీ అధికారి డా,, స్మిత్ వస్తు ప్రదర్శనను ఏర్పాటు చేశాడు.
- 1873లో హైదరాబాద్ లో మొదటి స్పిన్నింగ్ & వీవింగ్ బట్టల మిల్లు స్థాపించబడినది.
- 1876లో ఫిరాని ఫ్యాక్టరీ స్థాపించబడినది.
Other Reforms | ఇతర సంస్కరణలు
- సాలర్‌జంగ్ హైద్రాబాద్ లో సతీసహగమనమును నిషేధించారు
- సాలర్‌జంగ్ అలీఘర్ లో విద్యాసంస్థలు నెలకొల్పేందుకు – సర్ సయ్యద్ అహ్మద్ ఆర్థిక సహాయాన్ని అందించారు
- బేరార్ విషయం కోసం ఇంగ్లాండుకు వెళ్ళి విక్టోరియా మహారాణితో చర్చలు జరిపారు.
- 1883 లో కలరా వ్యాధి సోకి సాలార్‌జంగ్-1 మరణించారు
1857 Sepoy Mutiny | 1857 సిపాయిల తిరుగుబాటు
సిపాయిల తిరుగుబాటు అధికారికంగా మీరట్ లో ప్రారంభమైన రోజు – మే 10, 1857.
తిరుగుబాటుదారుల చేత తమదేశ చక్రవర్తిగా ప్రకటింపబడినవారు – బహదూర్ షా.
1857 తిరుగుబాటు-హైద్రాబాద్ సంస్థానం
- 1857 తిరుగుబాటు కాలంలో హైదరాబాద్ నిజాం – అఫ్టల్ ఉదెలా.
- 1857 తిరుగుబాటు కాలంలో హైదరాబాద్ దివాన్ – సాలార్‌జంగ్-1 (మీర్ – తురబ్-అలీఖాన్).
- ఈ తిరుగుబాటు సమయంలో హైదరాబాద్ లో బ్రిటీష్ రెసిడెంట్ – కల్నల్ డేవిడ్సన్.
ఔరంగాబాద్ అశ్వికదళాల తిరుగుబాటు
- ఔరంగాబాద్ లో 1వ, 2వ అశ్విక దళాలు సంస్థానం వెలుపలికి వెళ్ళడానికి నిరాకరించినారు.
- ఈ అశ్వికదళాల తిరుగుబాటుకు నాయకత్వం వహించినవారు – మీర్ ఫిదా అలీ, జమేదార్ అమీర్ ఖాన్.
- మీర్ ఫిదా అలీనీ ఉరితీయడం జరిగింది. అమీర్ ఖాన్ పారిపోయాడు.
Bulthana Revolt | బుల్తానా తిరుగుబాటు
- బుల్తానా లో జమేదార్ చిడ్డాఖాన్ నాయకత్వంలో తిరుగుబాటు జరిగింది.
- తిరుగుబాటు అనంతరం ‘చిడ్డాఖాన్’ పారిపోయి హైద్రాబాద్ నగరం చేరుకొన్నాడు.
- హైద్రాబాద్ దివాన్ సాలర్‌జంగ్ ‘చిట్టాఖాన్’పై 3,000 రివార్డు ప్రకటించాడు.
- తర్వాత కాలంలో సాలార్‌జంగ్ చిట్లాఖాన్ ను, అతని అనుచరులను అరెస్టుచేసి బ్రిటీష్ రెసిడెంటుకు అప్పగించినారు.
- 1857 జూలై 17న మక్కామసీదులో ప్రజలు సమావేశమై అయి ‘చిట్లాఖాన్’ను విడిపించాలని తీర్మానించారు.
- చిట్లాఖానను విడిపించడానికి ‘బ్రిటీష్ రెసిడెంట్’ పై దాడికి సిద్ధమయ్యారు.
- బ్రిటీష్ రెసిడెంట్ పై దాడిలో రోహిల్లా సైనికులకు నాయకత్వం వహించినది – 1. తుర్రెఖాజ్ ఖాన్ 2.మౌల్విఅల్లా ఉద్దీన్.
- బ్రిటీష్ రెసిడెన్సీ దాడికి అబ్బాస్ సాహిబ్, జయగోపాలదాస్ అనేవడ్డీ వ్యాపారుల ఇండ్లను తుర్రెఖాజ్ ఖాన్ తమ స్థావరంగా ఉపయోగించుకున్నాడు.
తుర్రేబాజ్ ఖాన్:
- తుర్రేబాజ్ ఖాన్ నాయకత్వంలోని రోహిల్లాల తిరుగుబాటుకు వ్యతిరేకంగా మేజర్ బ్రిక్స్ నాయకత్వంలోని బ్రిటీష్ సైన్యం దాడి ప్రారంభించింది.
- అప్పటి బ్రిటీష్ రెసిడెంట్ కల్నల్ డెవిడ్సన్ ఈ తిరుగుబాటును సమర్థవంతంగా తిప్పికొట్టాడు.
- ‘కుర్బాన్ అలీ’ అనే ద్రోహి సమాచారంతో తుర్రేబాజ్ ఖానను ‘తుఫ్రాన్’ వద్ద చుట్టు ముట్టి కాల్చి చంపారు.
మౌల్వి అల్లావుద్దీన్
- మౌల్వి అల్లావుద్దీన్‌ను మంగళంపల్లి వద్ద అరెస్టు చేశారు.
- మౌల్వి అల్లావుద్దీన్ కు జీవిత కారాగార శిక్ష విధించి, అండమాన్ జైలుకు తరలించారు.
- మౌల్వి అల్లావుద్దీన్ హైదరాబాద్ రాష్ట్ర తొలి రాజకీయ ఖైదీగా పేర్కొనవచ్చు. ఇతను అక్కడే 1884 లో మరణించాడు.
- రెసిడెంట్ దాడి తర్వాత కూడా అక్కడక్కడ హైద్రాబాద్ సంస్థానంలో ఈ తిరుగుబాటు కొనసాగింది.
- షోలాపూర్ లో – రాజా వెంకటప్పనాయక్
- నిర్మల్ లో – రోహిల్లా పితూరి.
- ఆదిలాబాద్ లో – రాంజీగోండ్
- కౌలాస్ లో – రంగారావు పట్వారీ.
- మాల్కేడ్, కోపాల్ ప్రాంతంలోని జమీందారులు.
- ఈ విధంగా హైద్రాబాద్ సంస్థానంలో 1857 సిపాయిల తిరుబాటు అంతం అయింది.
1857 తిరుగుబాటు వలన హైద్రాబాద్ సంస్థానంకు కలిగిన ప్రయోజనాలు
- నిజాం నవాబు అఫ్టల్ ఉదెలాకు ‘ది స్టార్ ఆఫ్ ఇండియా’ బిరుదునిచ్చారు.
- దివాన్ మీర్ తురబ్ అలీఖాన్ (సాలార్‌జంగ్-1)కు సాలార్‌జంగ్ బిరుదునిచ్చారు.
- నిజాం చెల్లించవలసిన 50 లక్షల రూపాయల అప్పును రద్దు చేశారు.
- నిజాం నుండి బకాయిల క్రింద తీసుకొన్న రాయచూర్, ఉస్మాన్ బాలను తిరిగి ఇచ్చివేశారు.
- నిజాం నవాబు పూర్తిగా తన పేరుతో నాణెములు ముద్రించుకునే అవకాశం కల్పించారు.
తెలంగాణ చరిత్ర – సాలార్‌జంగ్ సంస్కరణలు PDF
