Home   »   हिंदी व्याकरण   »   विलोम शब्द - Vilom Shabad

500+ विलोम शब्द की परिभाषा और उदाहरण, Vilom Shabd in Hindi

विलोम शब्द – Vilom Shabd called as Opposite words in English important topic in Hindi Grammar. Vilom Shabd topic contains 2-3 विलोम शब्द questions which comes in all TET and sarkari naukari exams. Opposite Words in हिंदी comes as in various type of questions i.e. एक शब्द का विलोम क्या है?, राजा शब्द का विलोम शब्द क्या है? Lets learn here विलोम शब्द – Vilom Shabd in details. 

विलोम शब्द

‘विलोम’ शब्द का अर्थ है – उल्टा या विपरीत। अतः किसी शब्द का उल्टा अर्थ व्यक्त करने वाला शब्द विलोमार्थक शब्द कहलाता है। विलोम शब्द का अंग्रेज़ी पर्याय ‘Antonyms’ होता है। विलोमार्थक शब्दों को विपर्यायवाची, प्रतिलोमार्थक और विलोम शब्द भी कहते हैं।

विपरीतार्थक अर्थ देने वाले शब्द निम्न प्रकार से बनते हैं –

  1. लिंग परिवर्तन के द्वारा – उदाहरणार्थ: राजा – रानी, वर – वधू, लड़का – लड़की, गाय – बैल इत्यादि।
  2. भिन्न जातीय शब्द द्वारा – उदाहरणार्थ: आजाद – गुलाम, आगे – पीछे, कड़वा – मीठा, अधम – उत्तम, अनुराग – विराग इत्यादि।
  3. प्रत्यय के समान प्रयुक्त होने वाले शब्दों के परिवर्तन से – उदाहरणार्थ: गणतंत्र – राजतंत्र, अल्पसंख्यक – बहुसंख्यक, उत्तरायण – दक्षिणायन, एकतंत्र – बहुतंत्र इत्यादि।
  4. उपसर्ग की सहायता से – उदाहरणार्थ: ईश्वर – अनीश्वर, अल्पायु – दीर्घायु, अन्तर्मुखी – बहिर्मुखी, दुराचार – सदाचार, आकर्षण – विकर्षण, उत्कर्ष – अपकर्ष इत्यादि।
  5. नञ् समास के पद बनाकर – उदाहरणार्थ: आदि – अनादि, संभव – असंभव, आस्तिक – नास्तिक और सार्थक – निरर्थक इत्यादि।

विलोम शब्द :- अ, आ, इ, ई, उ, ऊ, ऋ, ए, ऐ, ओ, औ

अनुलोम विलोम अनुलोम विलोम
अच्छाई बुराई आना जाना
अग्नि जल आगे पीछे
आगे पीछे आलसी मेहनती
अंधेरा उजाला आराम काम
अधूरा पूरा आकाश पाताल
अधिक कम आत्मा शरीर
अदृश्य दृश्यमान आशीर्वाद श्राप
अमर मृत आवाज़ शांति
अनुकूल प्रतिकूल आरंभ अंत
अभी तब आसमान ज़मीन
इज्जत बेइज्जती ईमानदार बेईमान
इकट्ठा बिखरा ईश्वर नास्तिक
इच्छित अनिच्छित ईर्ष्या प्रेम
इतर सामान्य ईश्वर दानव
इतिश्री आरंभ ईश्वरत्व नास्तिकता
इंद्र दानव ईश्वर मानव
इधर उधर ईर्ष्या मित्रता
इन्हीं उन ईमान बेईमानी
इस्त्री पुरुष ईश दानव
इष्ट अनिष्ट ईश्वरीय मानव
उत्तर दक्षिण ऊँचा नीचा
उच्च निम्न ऊष्ण शीतल
उचित अनुचित ऊर्जावान निढाल
उन्नति अवनति ऊँट पहाड़
उचित अनुचित ऊँचाई गहराई
उत्तम निकृष्ट ऊषा सायं
उत्तर प्रश्न ऊब उत्सुकता
उम्दा घटिया ऊंचाई नीचाई
उधार नगद ऊजाला अंधेरा
उल्टा सीधा ऊधम शांति
ऋण धन एकता अनेकता
ऋतु अनृतु एक अनेक
ऋणात्मक धनात्मक एन बाहर
ऋषि राक्षस एकत्र बिखराव
ऋजु वक्र एकजुट विभाजित
ऋतु समय अपेक्षित अनपेक्षित
ऋणग्रस्त धनवान एकांत भीड़
ऋणमुक्त ऋणग्रस्त एश्वर्य दरिद्रता
ऋतुचक्र ऋतुशून्य एकदम धीरे
ऋजुता वक्रता एकत्रित विभाजित
ऐश्वर्य दरिद्रता ओझल प्रकट
ऐक्य विभाजन ऊपर नीचे
ऐतिहासिक आधुनिक ओष्ठ दांत
ऐश्वर्य गरीबी ओंठ कान
ऐश कष्ट ओट प्रकट
ऐक्य फूट ओजस्वी निर्बल
ऐच्छिक अनैच्छिक ओढ़ना बिछाना
ऐरावत गजराज ओछा उत्तम
ऐंठना ढील ओज निर्जीव
ऐलान रहस्य ओस शुष्कता
औदार्य संकीर्णता औदार्य संकीर्णता
औषध विष औद्योगिक कृषि
औपचारिक अनौपचारिक औदासीन्य सक्रियता
औद्योगिक कृषि औचित्य अनौचित्य
औपचारिक अनौपचारिक औपचारिक अनौपचारिक

100+ विलोम शब्द

S.no. अनुलोम विलोम
1. अनुदार प्रतिक्रियाशील
2. अधिकृत अनधिकृत
3. अंतर्मुखी बहिर्मुखी
4. अश्लील श्लील
5. अंधकार प्रकाश
6. अनधिकार साधिकार
7. अभिव्यक्त अनभिव्यक्त
8. अपना पराया
9. अवयव निरवयव
10. आवर्षण अनावर्षण
11. उपकारी अनुपकारी
12. ऋत अनृत
13. कलियुग सतयुग
14. कर्मिष्ठता अकर्मिष्ठता
15. चिंतित चिन्ता रहित
16. ज्वलनशील शमनशील
17. गहन पुलिन
18. जितेन्द्रिय इन्द्रियासक्त
19. सुदिन दामिनी
20. देदीप्यमान तिमिरांकित
21. नगर ग्राम
22. प्रामाणिक अप्रामाणिक
23. बुद्धिमान बुद्धिहीन
24. प्रकाशन गोपन
25. रसीला नीरस
26. सातत्य असातत्य
27. अभिसरण अपसरण
28. अनुरक्ति विरक्ति
29. अपेक्षित अनपेक्षित
30. अस्तेय स्तेय
31. अर्जित अनर्जित
32. अशन अनशन
33. आपूरित रिक्त
34. ऊर्ध्व अधः
35. उपार्जित अनुपार्जित
36. उष्णता शीतल
37. ऐच्छिक अनैच्छिक
38. ऐहिक पारलौकिक
39. ऐश्वर्य अनैश्वर्य
40. कृष्ण शुक्ल, श्वेत
41. चारु अचारु
42. जंगली घरेलू
43. गोप्य प्रकाश्य
44. जातीय विजातीय
45. तिक्त मधुर
46. आतप तन्वंगी
47. घन नीरुजता
48. नागरिक ग्रामीण
49. निर्बन्धित अनिर्बन्धित
50. पोषित अपोषित
51. भक्ष्य अभक्ष्य
52. ऐच्छिक अनैच्छिक
53. राष्ट्रप्रेम राष्ट्रद्रोह
54. वरिष्ठ कनिष्ठ
55. समावेशन अनावेशन
56. दृश्य अदृश्य
57. अनायास सायास
58. विस्तार संक्षेप
59. अनाथ सनाथ
60. थोक परचून
61. सृष्टि प्रलय
62. मूक वाचाल
63. मानव दानव
64. अनुराग विराग
65. आशा निराशा
66. अनन्त अंत
67. चांचल्य स्थैर्य
68. निस्सार संसार
69. क्रिया प्रतिक्रिया
70. ताण्डव लास्य
71. मधुर कटु
72. सुधासिक्त विषाक्त
73. व्यय आय
74. सूक्ष्म स्थूल
75. विकास ह्रास
76. गरिमा लघिमा
77. आर्द्र शुष्क
78. खेचर भूचर
79. अति अल्प
80. ब्रह्म जीव
81. अनुरक्ति विरक्ति
82. उन्नति अवनति
83. प्राचीन अर्वाचीन
84. करुण निर्दयी
85. व्यास समास
86. कृत्रिम प्राकृतिक
87. मौखिक लिखित
88. सकारात्मक नकारात्मक
89. भूषण दूषण
90. ऋणात्मक धनात्मक
91. धर्म अधर्म
92. शोषक पोषक
93. विपत्ति संपत्ति
94. निर्लज्ज सलज्ज
95. अधूरा पूरा
96. आम खास
97. भौतिकवादी अध्यात्मवादी
98. निरत विरत
99. काल्पनिक वास्तविक
100. यौवन जरा
101 अच्छा बुरा
102 आग पानी
103 अमीर गरीब
104 आना जाना
105 ऊँचा नीचा
106 आरंभ अंत
107 आसान कठिन
108 इज़्ज़त बेइज़्ज़ती
109 ऊपर नीचे
110 एक अनेक
111 क्रूर दयालु
112 ख़ुश दुखी
113 गर्म ठंडा
114 चतुर मूर्ख
115 चलना रुकना
116 जल थल
117 जीवित मृत
118 झूठ सच
119 दिन रात
120 धनी निर्धन
121 निर्दोष दोषी
122 नया पुराना
123 पास दूर
124 प्यार नफरत
125 पूर्व पश्चिम
126 सच झूठ
127 सरल कठिन
128 सुंदर कुरूप
129 सही गलत
130 सुबह शाम
131 सुख दुःख
132 सोना जागना
133 साफ गंदा
134 सूर्य चंद्र
135 स्वतंत्र परतंत्र
136 शुरुआत समाप्ति
137 समान विषम
138 स्वर्ग नर्क
139 स्वदेशी विदेशी
140 शीतल उष्ण
141 शक्ति निर्बलता
142 शांति अशांति
143 शुभ अशुभ
144 स्त्री पुरुष
145 सच्चा झूठा
146 सयाना नासमझ
147 सजीव निर्जीव
148 संतोष असंतोष
149 सामान्य असामान्य
150 हर्ष विषाद
151 हाँ नहीं
152 हार जीत
153 हानि लाभ
154 हित अहित
155 हिंसा अहिंसा
156 होशियार मूर्ख
157 हल्का भारी
158 युद्ध शांति
159 योग्य अयोग्य
160 योग्यता अयोग्यता
161 युवा वृद्ध
162 यथार्थ मिथ्या
163 सफल असफल
164 सत्य असत्य
165 सरलता कठिनता
166 सुन्दरता कुरूपता
167 सुखी दुखी
168 सभ्यता असभ्यता
169 सुगंध दुर्गंध
170 सौंदर्य कुरूपता
171 सावधान लापरवाह
172 सही गलत
173 सज्जन दुर्जन
174 सरलता जटिलता
175 स्वच्छता गंदगी
176 सम्मान अपमान
177 सजीव निर्जीव
178 समानता असमानता
179 स्वतंत्रता परतंत्रता
180 सपाट ऊबड़-खाबड़
181 संगति कुसंगति
182 सच्चाई झूठ
183 समाप्ति आरंभ
184 सिकुड़ना फैलना
185 सजीवता निर्जीवता
186 स्थायित्व अस्थायित्व
187 सत्यवादी झूठा
188 साक्षात्कार अपसाक्षात्कार
189 साक्ष्य अपसाक्ष्य
190 सामर्थ्य असमर्थता
191 सुंदरता कुरूपता
192 स्वप्न यथार्थ
193 सजीवता मृत्यता
194 सौभाग्य दुर्भाग्य
195 सरलता कठिनाई
196 समाप्त जारी
197 सिद्धांत अनीति
198 संग्रह खर्च
199 सर्वोच्च निम्नतम
200 स्वीकृति अस्वीकृति

Download 500+ विलोम शब्द (Vilom Shabad) PDF

The direct link to download 500+ विलोम शब्द (Vilom Shabad) study notes has been given below. Candidates can click on the below link to download study notes in PDF format. विलोम शब्द Vilom Shabad can be download with more than 500 विलोम शब्द Vilom Shabad in PDF format.

विलोम शब्द (Vilom Shabad) PDF

Teaching Exams ka Maha Pack

Sharing is caring!

विलोम शब्द: FAQs

विलोम शब्द का उल्टा क्या होगा?

अनुलोम

मूर्ख शब्द का विलोम शब्द क्या है?

बुद्धिमान

राजा शब्द का विलोम शब्द क्या है?

रंक या रानी

Q. ठंड का विलोम शब्द क्या होगा?

Ans. सर्दी

Q. विलोम शब्द किसे कहते हैं

Ans.किसी शब्द का उल्टा अर्थ व्यक्त करने वाला शब्द विलोमार्थक शब्द कहलाता है। 

Q.एक शब्द का विलोम क्या है?

Ans.अनेक, कई, बहुत

Q. विलोम और पर्यायवाची का अर्थ क्या है?

Ans. पर्यायवाची शब्द ऐसे शब्द हैं जिनका अर्थ समान या लगभग समान है, जिसका अर्थ किसी अन्य शब्द के समान है। विलोम ऐसे शब्द होते हैं जिनका दूसरे शब्द के विपरीत अर्थ होता है ।

Q.संवेदनहीन शब्द का विलोम शब्द क्या है?

Ans. 'संवेदनशील'

About the Author

I serve as a Team Leader at Adda247, specializing in National and State Level Competitive Government Exams within the Teaching Vertical. My responsibilities encompass thorough research and the development of informative and engaging articles designed to assist and guide aspiring candidates. This work is conducted in alignment with Adda247's dedication to educational excellence.